Berichten door cornelis verhage

Omdat er geen echte onderwijsjournalisten ( meer ) zijn, is de berichtgeving over de onderwijspraktijk en het onderwijsbeleid bijna altijd oppervlakkig, een beetje rellerig, op zoek naar een nieuwe ‘hype’. Journalisten weten heel weinig over het verleden, ook niet over het recente verleden en de rol die personen en organisaties hebben gespeeld in de tragi-komedie van het Nederlandse onderwijs.
Leo Prick is geen onderwijsjournalist maar hij schrijft wel in een krant en hij weet veelal goed wat er gebeurd is en door wiens toedoen. In NRC Handelsblad van 24 februari refereert hij aan de schandalige bezuinigingen die in 1982 aan het onderwijs werden opgelegd – het HOS akkoord. Destijds zag de regering zich genoodzaakt op alle terreinen te bezuinigen, dus ook op de salarissen van overheidspersoneel. Leo Prick hierover: ‘Een minister met een beetje ruggengraat had bedongen dat elk ministerie dit in gelijke mate zou doen, maar toenmalig Onderwijsminister Deetman deed dit niet en dus moesten leraren meer bijdragen aan de bezuinigingen dan het andere overheidspersoneel. Wonderlijk dat een minister zich met een dergelijke boodschap op pad liet sturen, maar nog veel wonderlijker was dat die minister deze missie tot een goed einde bracht. Dankzij de vakbonden. Die gingen ermee akkoord. Onder één voorwaarde: dat hun leden er geen last van zouden hebben.’ De bezuinigen werden afgewenteld op de nieuwe leraren, die gingen meteen een stuk minder verdienen.

In BN/De Stem van 3 februari stond een artikel van Maarten Tamsma dat verdient in brede kring gelezen te worden. Het begint als volgt: ‘Daar waarschuwen we al jaren voor’, riepen de onderwijsbonden toen het Centraal Planbureau in oktober de noodklok luidde over terugloop van het aantal academici in het voortgezet onderwijs. Ze vergeten erbij te zeggen dat zij mede aan de wieg stonden van het stelsel van functiewaardering ( Fuwa) voor onderwijsgevenden. Mede door die Fuwa zoeken academisch gevormden elders emplooi. De bonden gedragen zich als de tovenaarsleerling die verbouwereerd het effect van eigen handelen observeert. En dat is erg hypocriet.’

Het is natuurlijk triest – dat het zover moest komen – maar het is ook héél grappig dat het nu scholieren en studenten zijn die meer lesuren en betere begeleiding eisen.
Immers, jarenlang hebben de onderwijskundigen en de managers gezegd dat tegenstanders van het nieuwe leren e.d. voornamelijk oudere, ouderwetse zeurpieten waren, die terug wilden naar de jaren vijftig, die ‘met hun rug naar de werkelijkheid’ stonden enz. Nu hebben drie scholieren – en studentenorganisaties uit het voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en hoger onderwijs een petitie aangeboden aan de staatssecretaris waarin ze protesteren tegen het nieuwe leren. Ze zeggen daarin bijvoorbeeld: ‘Natuurlijk worden leerlingen minder goed in wiskunde als je het aantal uren halveert.’

De president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, dhr van Oostrom, heeft in een essay in N.R.C. Handelsblad van 6 januari, enige twijfel geuit over de kwaliteit van de Nederlandse politieke leiders.Een vergelijking met de regenten uit de Gouden Eeuw valt ongunstig voor hen uit, vooral op het vlak van de intellectuele en culturele vorming: ‘De grote schrijvers Hooft en Huygens waren in het dagelijks leven regenten, en Jacob Cats was raadpensionaris en de meest gelezen dichter tegelijk. De Republiek onderscheidde zich binnen Europa in het algemeen door een hoge graad van algemene ontwikkeling. Schuilt in mijn sympathie voor dit soort cultureel gefundeerd leiderschap de utopische projectie van een nostalgische softie? Waarschijnlijk is het toch wel meer dan dat. Het scheppen van een draagvlak vereist een brede blik, inlevingsvermogen en empathie, plus uitgesproken vindingrijkheid, die als creativiteit tevens de hoeksteen is van innovatie.’

In het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw kon het voorkomen dat een leerling van een middelbare school die naar het oordeel van de leraren niet fatsoenlijk gekleed was, naar huis gestuurd werd. Van meisjes werd het dragen van een lange broek, van jongens het laten staan van baard of snor, niet geaccepteerd. Wie het lef had om te volharden, kon van school verwijderd worden. Ook beginnende leraren dienden zich in gedrag en kleding te conformeren aan wat passend werd geacht. Bijzondere scholen gingen in dit opzicht verder dan openbare en ook nu nog zijn er reformatorische scholen die van meisjes en leraressen eisen dat ze een rok dragen.

Door de vele en aanhoudende publicaties over slecht onderwijsbeleid en slecht, of soms geen, onderwijs in de praktijk denk je van tijd tot tijd dat het nulpunt nu wel is bereikt, dat het hele verhaal verteld is, totdat blijkt dat het gruwelkabinet nog meer ellende in zich bergt.
Twee voorbeelden. Eerst Cyril Offerman over het centraal examen Nederlands en over het schoolexamen Nederlands.( De Volkskrant 16 december). Het onderdeel ‘samenvatting’ op havo en vwo:
‘Elke vorm van zelfstandigheid, laat staan van originaliteit, wordt afgestraft. Aangemoedigd wordt slaafse, hersenloze kopieerzucht. Op taal-, stijl- en compositiefouten mag bij de beoordeling nauwelijks worden gelet; bij de zogeheten open vragen wordt zelfs nadrukkelijk vermeld dat daar niet op mag worden gelet, tenzij al die fouten het begrijpen van de antwoorden onmogelijk maken.’

In het decembernummer van Didaktief, een blad dat zich ten doel stelt ‘actuele onderzoeksresultaten toegankelijk te maken voor een groot onderwijspubliek’ beklagen de niet in het onderwijs werkzame redacteuren zich over ‘de kloof tussen onderzoek en praktijk’. Een afgezaagd onderwerp en dat zal wel zo blijven ook zolang de onderzoekers geen wezenlijke binding hebben met de praktijk.
Maar ook of zelfs in een blad als Didaktief staat wel eens iets wat de moeite waard is. Zo zegt Prof. Coonen in het zelfde nummer, sprekend over de vele vernieuwingen die de leraren te verwerken hebben gehad: ‘Een professional laat zich niet de weg wijzen door een adviseur. Die heeft een beroepseer, een eigen ethiek, die gelooft in zijn professie. Maar leraren hebben het allemaal laten gebeuren. Er werd gemord, maar meer ook niet, er was geen collectief verzet. Dat komt omdat leraren zich hebben georganiseerd als werknemers, niet als beroepsgroep. In de onderhandelingen gaat het over salarissen, vakantiedagen. Ook belangrijk, maar leraren onderhandelen niet over wat ze als leraar nodig hebben om hun werk goed te doen. Schoolmanagers hebben zich inmiddels als beroepsgroep georganiseerd, ik hoop dat leraren dat ook doen. Zij moeten de agenda bepalen, zij zijn de mensen die het moeten doen. Iemand die alleen uitvoerend werk doet, is geen professional.’

De Onderwijsraad heeft geconstateerd dat leerlingen in het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs en in het hoger onderwijs kampen met een tekort aan kennis van de Nederlandse taal en wiskunde. De Raad vermoedt – ja, zo staat het in de krant, dat de kennistekorten worden veroorzaakt door veranderde inhoudelijke eisen in het onderwijs. Zo is er meer aandacht voor het opdoen van vaardigheden in plaats van kennis en dat levert soms problemen op, meent de Raad. Enfin, zo nog een en ander in deze trant, ten bewijze van het feit dat de Raad nu ook heeft gezien wat al jaren geleden bekend was. Zou het niet nuttiger zijn als de Onderwijsraad wat eerder van zich liet horen in plaats van zich bangelijk achterin de rij aan te sluiten?

Het bericht dat er vrij gemakkelijk valse diploma’s te verkrijgen zijn via internet, heeft geen grote opschudding veroorzaakt. De prijs is billijk, zo’n 250 à 300 Euro voor een havo of vwo-diploma. Dat zal ook te maken hebben met het feit dat de waarde van een ‘echt’ diploma eveneens moeilijk vast te stellen is.
Een groot deel van dat diploma is niet zozeer vals als wel ‘soft’ omdat het gebaseerd is op het schoolexamen. Dat kàn veelomvattend zijn en diepgaand, maar vaker is het oppervlakkig en gekopieerd En omdat scholen nog steeds in een concurrentiestrijd verwikkeld zijn en daarom goed moeten ‘scoren’, vooral cijfermatig, en omdat ze beducht zijn voor de rapporten van Trouw en van de inspectie, wordt het schoolexamen, bewust en onbewust, gebruikt om de examenresultaten gunstig te beïnvloeden.

Heeft de verkiezingsuitslag ook gevolgen voor het onderwijsbeleid? Gelet op de grote verschuivingen zou dat wel te verwachten zijn. Welke kwesties, welke problemen zouden in het bijzonder en bij voorrang aandacht moeten krijgen?
Ik noem er drie. Ten eerste de onmatig gegroeide onderwijsbureaucratie, met name in hbo en mbo. Ten tweede de bijna algemeen zichtbare niveaudaling. Ten derde de statusdaling van het leraarsberoep. Weliswaar is er de laatste tijd door alle partijen kritiek geuit op deze misstanden maar die van partijen die verantwoordelijk zijn geweest voor het ontstaan ervan, klinkt niet erg overtuigend. En mevrouw van der Hoeven gaat wat het eerste punt betreft bepaald niet vrijuit, ook niet ten departemente, maar maskeerde dat door het excuus van de autonomievergroting.