Het herstellen van de balans in het Hoger Kunstonderwijs: ambacht en artistieke zeggingskracht

Maria-Paula Majoor violiste in het Matangi Quartet en docent viool aan het conservatorium ArtEZ in Zwolle pleitte in haar column op ons symposium “Terug naar de Kern’ om de balans tussen ambacht en artistieke zeggingskracht in het Hoger Kunstonderwijs te herstellen.

Inleiding

Het Hoger Kunstonderwijs is van onschatbare waarde voor de ontwikkeling van creatieve talenten die het culturele leven in Nederland vormgeven. Hieronder versta ik de muziek- en dansopleidingen en beeldende kunst en mode HBO’s. Echter, de huidige nadruk op randzaken heeft geleid tot een onevenwichtige situatie. In dit betoog pleit ik voor een betere balans tussen ambachtelijk vermogen en marktgericht onderwijs in het Hoger Kunstonderwijs. Door het herstellen van de focus op het ontwikkelen van ambacht en persoonlijke artistieke zeggingskracht kunnen we excellentie belonen en stimuleren, terwijl we Nederland weer naar de voorhoede van kunstinnovatie brengen. Omdat ik zelf werkzaam ben als uitvoerend musicus in het Matangi Strijkkwartet en als viooldocent aan het ArtEZ conservatorium in Zwolle, wil ik me in dit betoog focussen op het HBO muziekonderwijs. Daarbij ben ik erg gepassioneerd over het onderwerp en bevat het een breed scala aan aspecten waarvan ik er een aantal in het kader van dit betoog buiten beschouwing moet laten om de kernboodschap zo helder mogelijk over te brengen.

 

Maria-Paula Majoor opent het symposium (korte compilatie)

Terug naar de kern: ambachtelijk vermogen

Het culturele veld is altijd in beweging en daar zijn de kunstopleidingen de afgelopen jaren terecht op ingesprongen. Nieuwe curricula zijn geschreven en er heeft een frisse wind door de opleidingen gewaaid. Hierdoor is er meer oog gekomen voor de persoonlijke ontwikkeling van de student en heeft deze ook veel meer zicht op aansluiting op het professionele kunstenaarschap na de studie. Maar er is mijns inziens ook iets verloren gegaan.

Het ambachtelijk vermogen vormt de basis van artistieke excellentie. Het omvat het beheersen van techniek en het vertalen van inspiratie en motivatie naar een creatief resultaat. Door de focus op innovatie in het Hoger Kunstonderwijs is de nadruk in het curriculum komen te liggen op verbreding. Een voorbeeld uit mijn praktijk als viooldocent aan het conservatorium: Mijn eerstejaars studenten hebben elke week 1 uur yoga of mindfulness. Dat zijn 32 uren in het academische jaar. Maar voor piano-coaching, het instuderen van het repertoire voor viool en piano, staat slechts 10 uur per jaar ingeroosterd. Voor de niet-ingewijden; als ik dit vertaal naar bijvoorbeeld een wiskundestudent, dan zou dat betekenen dat er 32 uur voor yoga en mindfulness in het curriculum is opgenomen en voor bijvoorbeeld stochastiek, een belangrijk onderdeel over statistiek en kansrekening, slechts 10 uur. Kortom, de balans is zoek.

Het uitbreiden van het curriculum met vakken zoals yoga, mindfulness, podiumpresentatie, loopbaanbegeleiding, curatorschap, managementcursussen, lange stages voor onderdelen die weinig te maken hebben met de uiteindelijke praktijk en research- en zelfreflectie-trajecten die veel teveel tijd kosten, heeft geleid tot een onevenwichtige situatie. Deze lessen voegen weinig tot niets toe aan de artistieke en ambachtelijke vorming van de student. Ondertussen is er gekort op essentiële vakken als pianocoaching, orkestpartijenstudie, kamermuziekles en authtentieke uitvoeringspraktijk en interpretatie.

Als we de focus op ambachtelijkheid herstellen, kunnen studenten hun technische vaardigheden verfijnen en een solide basis leggen voor hun artistieke praktijk. Dit stelt hen in staat om zich te onderscheiden en uit te blinken in hun vakgebied.

Persoonlijke artistieke zeggingskracht

Naast ambachtelijk vermogen is het essentieel om de nadruk te leggen op de ontwikkeling van persoonlijke artistieke zeggingskracht. Kunstenaars moeten in staat zijn om hun eigen stem te vinden en unieke perspectieven te delen. Door ruimte te geven voor experiment, zelfreflectie en artistieke exploratie, kunnen studenten hun creatieve identiteit ontwikkelen en hun individuele artistieke visie versterken. Dit stelt hen in staat om betekenisvolle en persoonlijke kunstuitingen te creëren die resoneren bij het publiek.

Op het conservatorium van Zwolle is er bij de ontwikkeling van het nieuwe curriculum bijvoorbeeld gekozen voor een verbreding in het aanbod. Maar die verbreding mag de verdieping niet in de weg zitten. Met een overvol lesrooster is er weinig tijd voor de studie van het hoofdvak (het instrument dat de student bespeelt) en weinig tijd voor spontane ontwikkelingen buiten het curriculum. Als mijn rooster er 27 jaar geleden had uitgezien zoals dat van mijn studenten, dan was ik nooit gekomen waar ik nu was. Ik had doodgewoon geen tijd gehad me te richten op mijn passie, de reden waarom ik viool wilde studeren: spelen in een strijkkwartet.

Ik zou dan ook willen pleiten voor een breed aanbod met een onderwijsbenadering waarbij de behoeften, interesses en capaciteiten van de student centraal staan in het leerproces zonder de verdieping en het ambachtelijke uit het oog te verliezen.

Het Belonen van Excellentie

Het huidige systeem van beoordeling en feedback in het Hoger Kunstonderwijs is te vaak gebaseerd op subjectiviteit en mist vaak een duidelijke onderbouwing. Dit zal mijns inziens leiden tot een grijze massa aan kunstenaars waar excellentie niet wordt beloond en gestimuleerd. Een voorbeeld: twee van mijn studenten deden eindexamen bachelor viool. De beoordeling vindt plaats door het geven van Onvoldoende, Voldoende of Goed. Er zijn 10 criteria. Als een student 10 Goedjes krijgt, ontvangt deze het stempel excellent, maar alleen als ook het digitaal studentenportfolio alleen maar Goede beoordelingen bevat. Heeft iemand 9 Goedjes en 1 Voldoende, dan krijgt diegene een Goed. Nu hadden mijn beide studenten 9 Goedjes en 1 Voldoende, maar: de ene student had een Voldoende voor instrumentbeheersing en voor de rest, alle randzaken als podiumpresentatie, keuze van repertoire, communicatie met het publiek enz. een Goed. Maar mijn andere student had een Goed voor instrumentbeheersing en een Voldoende voor communicatie met het publiek. Oftewel, de ene was een veel betere violist, maar kreeg dezelfde beoordeling, namelijk een Goed.

Het herstellen van becijferde en sterk onderbouwde beoordelingen zal helpen om de kwaliteit en innovatie in het kunstonderwijs te bevorderen. Door excellentie te belonen, kunnen getalenteerde studenten worden gestimuleerd om te excelleren en grenzen te verleggen en een voorbeeldfunctie bekleden voor de minder excellente studenten die daardoor extra geïnspireerd en gemotiveerd kunnen raken.

Internationaal: een voortrekkersrol voor Nederland

Nederland heeft een rijke traditie op het gebied van kunst en cultuur, maar loopt momenteel achter bij het internationale niveau als het gaat om excelleren in de kunsten en dan met name op muziekgebied. Orkesten zitten vol met buitenlands talent, de klassieke concertpodia worden met name bespeeld door buitenlandse artiesten en de export van Nederlandse podiumkunsten is nihil. Door het herstellen van de focus op ambachtelijk vermogen in het kunstonderwijs, kan Nederland weer een voortrekkersrol aannemen. Door te investeren in hoogwaardig Hoger Kunstonderwijs dat kunstenaars in staat stelt hun vakmanschap te ontwikkelen en hun persoonlijke artistieke zeggingskracht te versterken, kunnen we een nieuwe generatie kunstenaars opleiden die internationaal concurreren en Nederland vertegenwoordigen op het wereldtoneel.

Conclusie

Het herstellen van de balans tussen ambachtelijk vermogen en marktgericht onderwijs in het Hoger Kunstonderwijs is van cruciaal belang. Door de nadruk te leggen op het ontwikkelen van ambacht en persoonlijke artistieke zeggingskracht, kunnen we kunstenaars opleiden die uitblinken in hun vakgebied en tegelijkertijd een diepe betekenis en impact hebben met hun werk. Nederland heeft de potentie om een voortrekkersrol in de kunsten te vervullen en door het centraal stellen van het ambacht kunnen we deze positie weer innemen. Laten we streven naar een Hoger Kunstonderwijs dat evenwichtig is en waarin excellentie wordt beloond, zodat we kunstenaars kunnen voortbrengen die zowel nationaal als internationaal inspireren en bijdragen aan de culturele en artistieke ontwikkeling.