Eindexamen en studiekeus in Frankrijk

16 maart 2007
HET VAK FILOSOFIE
Filosofie op de middelbare school en l’Histoire de la Pensée, is iets waar de Fransen aan verknocht zijn. Het is een structurerend vak, het noopt tot….filosoferen over waar we mee bezig zijn, kortom na te denken. Tekstuitleg en methode horen er ook bij en je (goed) schriftelijk weten uit te drukken. Het is een essentieel bestanddeel van de algemene kennis die in de ‘classes préparatoires’ verder wordt ontwikkeld en uitgediept. De bètaleerlingen krijgen het 3 uur alleen in de hoogste klas (‘terminale’) et de letterkundigen 8 uur.

In deze periode doen de leerlingen een proefeindexamen, ook in de filosofie. Om goed uit de verf te komen heeft Mary een weekendcursus in de Hoofdstad gevolgd om alles nog eens goed op een rijtje te zetten. Het begon met een chronologie van Thales tot Hannah Arendt via Plato, Aristoteles, Rousseau, Hegel, Heidegger enz.. Aanknopingspunten, definities, basiskennis, noties en citaten kwamen er aan te pas. Onderscheiden en precies formuleren daar gaat het om. En dat is alleen mogelijk met een goede methode.

Haar proef eindexamen duurde 4 uur met 2 opdrachten, te weten een opstel en een tekstuitleg. Voor het opstel moest ze kiezen uit één van de volgende onderwerpen:

– Moet men aan zijn verlangens de vrije loop geven?
– Kan men de veeleisende waarheid verzoenen met de geest der verdraagzaamheid?
– Kan men zich iets wat leeft indenken als een machine?

Ze koos het 2e onderwerp.

De tekstuitleg was over een citaat (een halve bladzijde kleindruk) van Spinoza. In de opdracht staat dat het niet nodig is de doctrine van Spinoza te kennen. In zijn uitleg moet de leerling duidelijk maken dat hij de tekst begrepen heeft en hij moet een samenvatting geven van het probleem waar Spinoza het over heeft.

Terugvertalen in het Latijn (?) heeft weinig zin voor het Nederlandse volk, maar hier zijn de begin- en eindregels:

Il est extrêmement rare que les souveraines Puissances donnent des ordres d’une extrême absurdité, car, dans leur propre intérêt et afin de conserver leur pouvoir, il leur importe avant tout de veiller au bien général et de fonder leur gouvernement sur les critères raisonnables. (…)On sait que le but et le principe de l’organisation en société consistent à soustraire les hommes au règne absurde de la convoitise et de les faire avancer…..
Dit ontwikkelt zich verder en het eindigt met:
…on devra proclamer libre l’individu qui choisit volontairement de guider sa vie sur la raison.

Zijn het parels voor de varkens? Wel nee, er blijft iets van hangen, het hele leven lang.

De geïnteresseerde lezer zal het er mee eens zijn dat deze nadruk op taalbeheersing, nadenken en uitdrukkingsvaardigheid wel een heel goed aspect is van het Franse middelbare onderwijs waar ‘kennis’ nog niet is verdrongen door ‘weten te vinden’. Als men dieper graaft dan stuit men op een constant element van de Franse Weltanschauung, een ethisch ideaal (grijpt terug op de Verlichting) van zelfverheffing door kennis, aanvoelen en analyse. Dit vooronderstelt ‘la bonne volonté culturelle’ (Bourdieu), waar, naar het schijnt, gebrek aan is in die bevolkingslagen die het het meeste nodig hebben. In het nuchtere Nederland, waar een nieuwe leidende klasse gemakshalve weinig rekening meer houdt met traditie en andere imponderabilia, oogst men de wrange vruchten in de vorm van verschraalde universiteiten, uitgeholde talenkennis, een zeer misplaatste nationale bescheidenheid, een respectloze samenleving, gekolonialiseerd denken en niet te vergeten een esthetiek die meer te maken heeft met boekhouden dan met stijl (functionele maar oerlelijke metro’s; architectuur met geinige tierelantijnen of helemaal niks). Vroeg of laat komt er een reactie, maar het is wel zuur voor jeugd die nu aan het hannesen is met het ‘nieuwe leren’ en alles wat er mee samenhangt, het is geen travelling happily which is bettter than to arrive, ze worden opgeofferd aan de waan van de dag. (NRC van vandaag: Docenten leren het nieuwe lesgeven). De uitverkoop van het Nederlandse bedrijfsleven heeft er ook mee te maken.