Niets Nieuws onder de Zon

Het onderwijsdrama is niet uniek en het lijkt er op dat de onderwijsvernieuwlers besmet zijn met dezelfde ziekte als de architekten en planologen uit de dertiger en veertiger jaren van de vorige eeuw: Op de Middellandse Zee werd de moderne stedenbouw geboren, zo gaat het verhaal. Op 29 juli 1933 gingen tientallen modernistische architecten, onder wie Le Corbusier, dé architect van de 20ste eeuw, en Cornelis van Eesteren, hoofd Stadsontwikkeling van Amsterdam, in Marseille aan boord van het cruiseschip Patris II om het vierde van de Congrès Internationaux d’Architecture Moderne (CIAM)over het thema De stad van de toekomst: de functionele stad bij te wonen.

De  CIAM-architecten namen 230 grote kaarten mee aan boord van 34, voornamelijk Europese, steden, waaronder Amsterdam, Den Haag, Parijs, Boedapest en Genua. Aan de hand hiervan wilden ze tijdens de zeereis op ‘wetenschappelijke wijze’ vaststellen aan welke ziekten steden leden in het machinetijdperk.

Le Corbusier publiceerde tien jaar na de zeereis de Charte d’ Athènes (1943), een vrij kort manifest met 95 praktische richtlijnen voor de stedenbouw. Le Corbusiers Charte d’ Athènes voorziet in een rigoureuze operatie op de zieke steden. Van de oude steden zouden alleen de belangrijke, historische monumenten behouden blijven, zo bepaalt de Charte. De rest moest worden gesloopt ‘zodat er groene ruimtes rondom de monumenten ontstaan’. Traditionele straten en pleinen met gesloten gevelwanden zijn verboden in de functionele stad en het bouwen in ‘stijlen uit het verleden […] zal er onder geen beding worden getolereerd.’ Wonen moest de 20ste-eeuwse mens overal op de wereld in hoogbouw te midden van open, groene ruimtes.

Na 1945 zijn overal in Europa woonwijken gebouwd volgens de regels van de Charte d’Athènes. Zo kregen de grote steden van Frankrijk hun Corbusiaanse banlieues. Overigens “wist”Le Corbusier al lang voor hij aan boord ging van de Patris II zonder enig wetenschappelijk onderzoek wat de ernstigste ziekte was waar steden aan leden: chaos. En ook wist hij allang wat daar aan te doen viel. In zijn Plan Voisin uit 1925 liet hij zien hoe het doodzieke Parijs kon worden genezen door, op het Louvre na, de hele Rive Droite te slopen en te bebouwen met hoge woontorens in een groot park. En zijn Ville Contemporaine voor drie miljoen inwoners, uit 1922, was al een complete functionele stad, elf jaar voordat de CIAM-architecten zich erover bogen op de Middellandse Zee.

In Nederland werd de Amsterdamse Bijlmermeer omstreeks 1970 de apotheose van de functionele stedenbouw. De nieuwe woonwijk voor 100.000 mensen die bijna allemaal in eendere galerijflats moesten wonen, liep uit op de grootste stedenbouwkundige mislukking in de Nederlandse geschiedenis.

Recentelijk verscheen 80 jaar na dato de “bijbel” over de functionele stad zoals er op die beroemde scheepstocht over werd gedacht. Nu natuurlijk in het Engels onder de naam Atlas of the Functional City. De schrijvers van de toegevoegde essays tonen weinig ontzag voor CIAM IV. Uit enkele beschouwingen komt de Patris II zelfs naar voren als een narrenschip, waar tientallen megalomane wereldverbeteraars met een heilig geloof in het heil dat het machinetijdperk de mensheid zou brengen, blauwdrukken voor de nieuwe steden maakten.

Lijkt dit niet op de huidige revolutie in het onderwijs?

 

Bron: De boekbespreking van De Ark van Le Corbusier door Bernard Huisman in de NRC van afgelopen Vrijdag. De beschrijving van een totalitaire atlas.