Eindexamen en studiekeus in Frankrijk 13

30 april 2007
EEN BRIEF AAN LEIDSE VRIENDEN EN RELATIES
In mijn bescheiden Pantheon van onvergetelijke schrijvers neemt de romanist Victor Klemperer (1881-1960) een bijzondere plaats in. Niet alleen vanwege zijn dagboeken ( januari 1933-december 1945, innige binding onderhouden met zijn land ‘bis zum letzen’), maar ook vanwege zijn LTI Lingua Tertii Imperii waarin hij weergeeft hoe de taal zich aanpast en hoe perverterend woordgebruik de manier van denken beïnvloedt. De taal die je spreekt bepaalt je identiteit. ‘Sprache ist mehr als Blut’ zegt hij. Ik moest daaraan denken toen een jaarclubgenoot die in Rotterdam doceert mij wees op een paar artikels (verengelsing) in Mare, het Leidse universiteitsblad. Mare is Dædalus niet, de Harvard Business Review niet, de Rue Saint Guillaume (Sciences Po) niet enz., maar het representeert wel een universiteit die allang de Nederlandstalige Oxbridge der Lage Landen had moeten zijn, duidelijk geprofileerd, met een zware selectie voor de poort, iets waar iedere nieuwe generatie van kan dromen, naar kan streven, een nationale trots zoals Oxford en Cambridge en Harvard en de Ecole Polytechnique en de ETH van Zurich.

In Leyden wordt een nieuw paradigma ingevoerd, een goldilocks university, een soort Nieuw Athene in het land der Papegaaien. Respectloze denkmeesters hebben zich daar bevrijd van de Traditie, van het ontzag voor de Taal en het Juiste Woord, van de Band die men met zijn land via de Universiteit kan onderhouden. Dit soort wortels mist men pas echt als ze er niet meer zijn. Zij zwelgen in de oxymoron van ‘a pure vanilla hybris’)*, want volgens hen heeft een volk dat leeft en dat bouwt aan zijn toekomst Engelse universiteiten nodig, ’s land taal wordt er alleen nog maar getolereerd. Zelfs studenten in zo’n huis, tuin en keukenvak als de psychologie moeten er aan geloven. ‘Ik denk in het Engels’ zegt een docente trots die 3 jaar in Engeland heeft gewerkt. Wat voor vertekend zelfbeeld geeft ze haar leerlingen mee? ‘Geen enkele nieuw aangekomene mag van ons verleden worden uitgesloten’ (Finkelkraut), maar nu moeten ze alles nieuw zien door andermans bril. Komt een hoge algemene ontwikkeling er nog aan te pas? En Nederlandse, Franse, Duitse, Italiaanse litteratuur? Als je schade hebt geleden aan je ziel dan is de psycholoog er toch voor om dat te analyseren, de gevoelswaarden even helder als subtiel te verwoorden en te helen? Nu worden er psychologen opgeleid/geprogrammeerd die een wig drijven in hun eigen identiteit en taalbeheersing. Binnenkort zijn ze niet langer geschikt voor de oplossing en worden ze zelf een deel van het probleem.

Dat een hoogleraar Engelse Letteren wordt beoordeeld op zijn beheersing van het Engels lijkt mij voor de hand liggend. Het is toch wel merkwaardig dat een hoogleraar Franse Letteren of een hoogleraar Nederlandse Letteren nu kennelijk wordt beoordeeld op zijn beheersing van de Engelse taal. Misschien gaat het in de praktijk wel zo: mijn prof in de Nederlandse Letteren, die bovendien ‘dean’ is, heet Geert B. neerlandicus, Hollandscher kan niet, doceert in het Engels, just call me Djerry en de aliënatie is compleet. Deze ‘weg met ons’ mentaliteit is een volledig verkeerde invulling van de globalisering. En van weinig nut op de internationale arbeidsmarkt. Laat een academicus zonder Frans maar eens in Frankrijk solliciteren, zoals ik dat ooit zelf heb kunnen doen. Het is ook een misvatting dat met zelfkastijding men meer internationaal aanzien verwerft en goede buitenlandse studenten kan aantrekken. Goede Fransen komen in ieder geval niet, behalve als de professor een groot licht is op zijn vakgebied. Leiden doet het ‘liever met [een Chinese] Einstein [in spe] met steenkolen Engels’, want – daar gaan we weer – voor bèta’s vinden ze de taalbeheersing niet zo belangrijk. En ja hoor, buitenlandse studenten zijn goed voor de centen en als dat zo is dan doet de kwaliteit er niet zo toe. Voor die Chinees zal Leyden wel de 4e of 5e keus geweest zijn (en ook omgekeerd?). Ik beklaag de docent met eergevoel die niet aan deze ontaarding mee wil doen: voor zijn genadebrood wordt hij bij de residuele ‘bachelors’ ingezet en moet hij zijn leven slijten in ergernis, voor zover hij niet wordt weggehoond. Overigens is het jaarverslag van de Universiteit uiterst karig met informatie over aantallen en kwaliteit van de buitenlandse instroom. Het enige wat ze kwijt willen is dat het aantal in 2005 gedaald is! Een groot deel komt waarschijnlijk met het reisbureau Erasmus, dat vooral zijn nut heeft voor ‘l’ouverture d’esprit’. Als men de Dame met haar 3-jarige Engelse ervaring (met mijzelf als bench mark is dat weinig overtuigend) loslaat op leerlingen van een TOEFL600 kwaliteit, wat kan men dan van het resultaat verwachten?

Voor Nederland is de globalisatie (wat dat ook moge betekenen) een oud gegeven. Engels is belangrijk (in bisnis zijn de eisen overigens niet echt hoog) maar niet zo belangrijk dat men zijn eigen identiteit door het slijk moet halen en het Frans en het Duits verwaarloost. Het gevolg is een slap land, zonder diepgang, met weinig weerstand, waar misplaatste bescheidenheid troef is. Men ziet dat aan de manier waarop het hele land met de mond vol tanden staat met betrekking tot de ABN Amro Bank.

Achter de verengelsing zit bovendien een geniepigheid: Wij weten allen dat eenvoudig ‘international English’ voor ons wel te doen is, ongenuanceerde ‘direct speak’ ligt ons wel, we hebben daar een Ricardo-achtig relatief voordeel vergeleken met onze buurlanden. Door dat als een gidsland op te dringen gaan we met de minste inspanning op de eerste rij zitten! En omdat we ons iets superieurs hebben aangepraat, zijn we niet meer in onze buurlanden geïnteresseerd. Het buitenland zou ons dankbaar moeten zijn! Om nog maar te zwijgen de ondemocratische pretentie dat het Nederlands goed is voor de arbeider en slecht voor de academicus, een bizarre polder variant van ‘quod licet Jovi, non licet bovi’…

Gezien vanuit Frankrijk zijn ze in Leiden (en elders) absurd bezig. Hier staat het nationale bewustzijn (links en rechts) weer hoog in het vaandel. En ook Jack Straw, die ex-gauchiste, vindt dat men weer inhoud moet geven aan de ‘British identity’.

)* De vermetele overmoed van een mens, die, in eigenwaan verstrikt en verblind, zich door niets of niemand een halt wenst te laten toeroepen en in zijn ongebreidelde heerszucht zelfs de hand slaat aan een door de goden vastgelegde wereldorde of tegen het lot, wordt door goddelijk ingrijpen meedogenloos afgestraft.

Engelstalige masters www.leidenuniv.nl/mare/2007/28/0101.html
Bijspijkeren ? en Letteren beheerst Engels niet: www.leidenuniv.nl/mare/index.php?y=2007&e=27
Onderzoek van de ASVA waar de culturele dimensie baldadig is weggelaten: www.asva.nl/Downloads/Onderzoeken/Engelstalig%20onderwijs%20Onderzoek.pdf