Ooit hadden de kleuters eigen schooltjes: overzichtelijke en veilige ruimten, onder beheer van leidsters met een groot hart voor de kleuters en grote kennis van hun speciale vakgebied.
In de buurt stond meestal de grote lagere school, maar die was voor de kleuters van later zorg.
Op zeker moment zouden zijn instappen in de lagere school: een moment te vergelijken met een herkenbare overgangsrite. Het was in zeker opzicht een te nemen hindernis, maar de overgang zou geen bijzondere trauma’s hoeven op te leveren, zeker niet in de tijd dat kleuters al bezoekjes hadden afgelegd aan die lagere school.
Toch vonden de beleidsmakers het noodzakelijk dat die kleuters onderdeel zouden worden van een nieuwe basisschool.
Hoewel dat nu nauwelijks nog in de realiteit is terug te vinden, was die nieuwe basisschool een onderdeel van een groot ideaal.
Vandaar waarschijnlijk die zogenaamde noodzaak tot integratie van de kleuters.
Van Kemenade opende in 1973 een nieuwe basisschool in Hoofddorp. Daarbij sprak hij de idealen uit.
Hij typeerde het als een gigantische operatie, waarbij ongeveer 15.000 scholen, 69.000 leerkrachten en 1,9 miljoen kinderen waren betrokken. De nieuwe school zou de nadruk gaan leggen op de individuele ontwikkelingsfasen, capaciteiten en behoeften van de kinderen. Er zouden geen klassen meer zijn (is dat klassenloos? ‘moby’) en het zittenblijven zou worden afgeschaft. Kinderen uit alle milieus zouden dezelfde kansen krijgen zich te ontplooien. Daarbij zou ruime aandacht worden geschonken aan de ontwikkeling van andere talenten dan de intellectuele en de technische: ook de creativiteit bijvoorbeeld.
De minister sprak: ‘Het gaat niet om een hobby van mij, maar om onderwijsvoorzieningen voor uw kinderen, die ze later beter in staat moet stellen een actieve bijdrage te leveren tot een meer leefbare en rechtvaardige wereld.’
Grote woorden, en het is zeer de vraag of de basisschool het ideaal heeft gerealiseerd. En kan men zich afvragen of een losse kleuterschool niet belangrijker aan zo’n ideaal zou hebben kunnen bijdragen.
De praktijk heb ik van dichtbij kunnen bezien, en ik heb gezien dat vooral alle partijen letterlijk en figuurlijk ruimte hebben moeten inleveren. Dit tegen hoge kosten.
Niet alleen financiele kosten, maar ook emotionele en persoonlijke kosten.
Zo kende ik een hoofdleidster die altijd prima had gefunctioneerd, maar nu ondergeschikt werd aan een directeur met wie ze moeilijk overweg kon, waarbij ze tevens les moest gaan geven in de bovenbouw van de lagere school. Zij heeft dit niet kunnen bolwerken en is er aan onderdoor gegaan. Ze zal niet de enige zijn geweest, terwijl dit alles volstrekt onnodig was geweest.
Want de werkelijke opbrengsten van de hele operatie beschouw ik als nihil: een overgang werd minder nadrukkelijk, dat was alles.
Intussen is wel er wederzijdse be-invloeding ontstaan die niet door alle partijen gewaardeerd wordt. De lagere school verkleuterde, en de kleuterschool werd schoolser. Lang niet alle leidsters zijn blij met het toetsen op de kleuterschool, b.v.
Verschillen tussen de kleuter en het meer abstract-denkende kind vanaf ongeveer 6 jaar, poetst men niet weg met idealistische nieuwbouw.
Vandaar dat ik begrip kan opbrengen voor het pleidooi van de harde knip tussen kleuterschool en basisschool. Hoewel ‘hard’ wel erg hard klinkt.
Desondanks lijkt me een nieuwe verbouwing nodeloos kostbaar.
Echter, in de opleiding is zo’n knip wel gewenst. Nu wordt potentieel goede kleuterleidsters de weg bij voorbaat afgesloten, vanwege de eis dat zij ook geschikt voor de bovenbouw zouden moeten zijn.
Anderzijds worden meer intellectueel begaafden, vooral jongens, afgeschrikt voor een beroep in de bovenbouw van de lagere school, vanwege de eis van het kunnen lesgeven aan de kleuters.
Daarnaast is er een VMBO-instroom richting PABO. Het lijkt mij een zegen dat deze leerlingen uitsluitend naar een kleuterbouw zouden kunnen streven.
Bovendien lijkt het mij gunstig als de kleuterbouw weer zelfstandig zou mogen functioneren. Nu worden zij gedwongen zich bezig te houden met allerlei kwesties van de hogere groepen, die in feite ver van hun bed zijn.
Mochten er echter nieuwe verbouwingen gaan plaatsvinden vanwege een klassenverkleining: geeft dan kleuters (desnoods met de peuters) weer hun eigen overzichtelijke ruimtes, waarin zowel het jonge volk als de leidsters met een groot hart voor juist die kleinen, helemaal tot hun recht kunnen komen.
Kan de ‘lagere school’ zich weer meer gaan toeleggen op het traditionele leren.
Gebleken is dat beide schoolttypen elkaar niet hoeven te bijten.
Splitsen
Het splitsen van de basisschool lijkt mij ook niet voor de hand te liggen. Wellicht dat een systeem met aparte kleuterscholen iets beter is, maar de de turbulentie die het splitsen van scholen (fysiek, qua bemensing et cetera) oplevert is het denk ik niet waard. En er zijn belangrijkere dingen.
Splitsen van de PABO opleiding lijkt mij wel een goede optie (ik deel de argumenten van Moby).
de idealen van Van Kemenade
Het meest vreemde vind ik toch dat die idealen van Van Kemenade over die basisschool, nog steeds worden gekoesterd.
Ondanks alle aantoonbare tekorten, verliezen en Dijsselbloem.
Het nieuwe leren en dat wat misleidend ‘passend onderwijs’ wordt genoemd, vallen naadloos binnen die wensen van 1973.
De school zonder klassen geldt voor die vernieuwers nog steeds als het neusje van de zalm.
Wie zit daar toch achter, achter die hoofdstroom die koste wat het kost wil blijven stromen ondanks de talloze bezwaren uit het veld, vraag je je vanzelf dan af.
Ik houd het erop dat het een grote truc is. Zolang je mensen een onbereikbaar ideaal blijft voorspiegelen, behoud je allerlei kansen je intensief met het onderwijs te bemoeien en mee te eten uit die onderwijsvetpot, zonder verder belangrijke verantwoordelijkheden te hoeven dragen. Die worden immers altijd gedragen door de leerkrachten.
Ik denk dat de VN hier ook een rol speelt. Het verdrag dat Nederland heeft verplicht tot inclusief onderwijs, is een VN-verdrag.