Negen jaar naar aanschaf ben ik er dan eindelijk aan toekomen om eens het boek "van Kwaad tot Erger" (2001) van J.C. Traas te lezen. Omdat je het op een gegeven moment allemaal wel weet, hoe het zit met de problemen in het onderwijs, had ik er eigenlijk niet zo'n trek meer in gehad, maar ik moet zeggen: het was van begin tot eind een boeiend boek.
Voor diegenen die het boek niet kennen: het gaat in grote lijnen over hoe de middenschool er níet kwam, over meritocratie, en over de stand van zaken in 2001, na alle vernieuwingen en bezuinigingen.
Een aantal dingen licht ik er even uit.
Allereerst: ongelooflijk dat het NGL (soort eerstegradersvakbond) een wékelijks blad had (Het Weekblad) met commentaren op onderwijsontwikkelingen. Hoe kregen ze het voor elkaar. Deel van het antwoord zal gevonden moeten worden in het feit dat veel (deels lesgevende) rectoren actief waren voor deze vereniging, en rectore hebben hun handen wat meer vrij. Opvallend dus ook dat rectoren in die tijd nog zo aan de kant van de docenten stonden. En wat werkten er in de jaren zeventig sowieso nog een hoop zwaargewichten in het onderwijs.
Wat verder opvalt, is hoe treffend de problemen van rond de millenniumwisseling beschreven worden, en hoe dat als twee druppels water lijkt op hoe het nu nog steeds is. Citaat (blz 44): "De huidige minister heeft een prijsvraag uigeschreven om er achter te komen wat goede onderwijsideeën zijn." en op blz 39: "Politici, deskundigen en managers zijn er bedreven in die problemen te verhullen of te bagatelliseren en een sfeer op te roepen van dynamisch onderwijs, van "samen aan de slag gaan" en "uitdagingen willen aangaan". Je ziet bij de bovenstaande citaten meteen Sander Dekker en Paul Rosenmöller voor je, maar het is geschreven in 2001. Nu wisten we natuurlijk al dat er niets veranderd was, maar toch valt het me op, en Traas heeft het zo treffend omschreven. Overigens noemt Traas ook dán al letterlijk het woord 'rendementsdenken'.
In reactie op een ingezonden brief in krant (een brief die hij integraal overneemt, blz 40): "In de brief aan het AD geen zoetelijke verhalen over positieve interactie en utidagend werk dat elke dag anders is: de briefschrijfster heeft een onmogelijk zware taak in heel slechte arbeidsomstandigheden." (…) "Het bovenstaande [de brief] is een treffende illustratie van de misère die het onderwijsbeleid van de laatste dertig jaar voor de gewone leraar heeft teweeg gebracht. Daar is de lestaak die veel te omvangrijk is, de klassen die veel te groot zijn, de enorme hoeveelheid werk die na de schooltaak verricht moet worden – de psychische druk die daar het gevolg van is." Ja, Traas heeft het dán al over dertig jaar. Zelf dacht ik altijd dat het pas rond halverwege de jaren tachtig echt mis was gegaan, maar als je het boek leest, kom je erachter dat het bezuinigen al veel eerder begonnen was. Zo rekenend zitten we nu inmmiddels dus al op zo'n 45 jaar onderwijsvijandig beleid.
Verder op blz 40: kosten van de ongunstige arbeidsomstandigheden in het onderwijs: ruim 1,3 miljard gulden per jaar. Per werknemer is dat in de onderwijssector 22 procent hoger dan gemiddeld. Oorzaak: hoog verzuimpercentage en werkgebonden aandoeningen, waarbij het vaker dan in andere sectoren gaat om psychische klachten: verantwoordelijk voor 60 procent van de kosten van verzuim, arbeidsongeschiktheid en medische zorg (onderzoek TNO Arbeid in opdracht van ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid)
Tot slot over de vakbonden, en waarom die niets doen:
(blz 42) "Het is voor buitenstaanders moeilijk te begrijpen dat er zo weinig naar buiten komt van de ellende in het onderwijs (…) Er is een soort 'conspiracy of silence' waarin kritiek al heel snel smoort. Ook de onderwijsbonden zullen in officiële verklaringen nooit toegeven dat de toestand allerbelabberdst is. Ze drukken zich altijd voorzichtig uit. De reden daarvoor is tweeledig. Vanaf de jaren tachtig zijn ze steeds meer medeplichtig geworden aan het onderwijsbeleid van Deetman, Ritzen, Wwallage en Netelenbos. Over bezuinigingen werden akkoorden en convenanten gesloten, ten aanzien van innovaties had men geen zelfstandig oordeel. Daarnaast moet geconstateerd worden dat de bestuurders, voor een deel dezelfde als vijftien jaar geleden, op een enkele uitzondering na, doodgewoon de kwaliteiten – en de moed – missen om iets wezenlijks te betekenen voor hu leden."
Waarom de bonden niets doen?
Waarom de bonden niets doen? Ik kan daar aan toevoegen dat er door de welvarende jaren negentig in Nederland een cultuur is ontstaan dat voor iedereen persoonlijk het geluk voor het oprapen ligt. Als je je kansen maar pakt. Geluk is een keuze. Kritiek hebben wordt gezien als zeuren, je bent zelf verantwoordelijk voor je eigen werksituatie, als je maar positief denkt.
En kritisch zijn wordt niet gezien als positief. In ieder geval niet als het kritiek op je eigen situatie betreft.
Nu begrijp ik best dat een positieve levenshouding voor iedereen persoonlijk vaak een verstandige keuze is. Als de rector komt met: mensen ik heb een stip op de horizon gezet, we gaan op expeditie, dan helpt kritiek je vaak niet verder en word je er bepaald niet gelukkig van. Al dansend en bloemetjes plukkend achter de veranderingen aan maakt het leven aangenamer, dan het voeren van een ongelijke strijd. Die aaibaarheidsgehalte van het positieve denken heeft een enorme hoop ellende bezorgd, en zeker niet alleen in het onderwijs. Zo mislukken 7 van de 10 bedrijfsfusies. Allemaal begonnen met veel huppelende meelopers.
Het past ook ik de overname van de wereld door communicatiedeskundigen. De UvA heeft ruim vijftig fte ervan in dienst. De EU besteedt er miljarden aan. Als de buitenkant maar leuk lijkt. Niemand is geïnteresseerd in de betonrot. En op het persoonlijke vlak is dat vaak ook het verstandigste. Je wint de strijd niet.
Positief denken is dwingend
Positief denken is dwingend (de kracht van motivatie ;). Van buiten meegaand, privé gesloopt omdat werk inhoudelijk, qua belasting, en sociaal wijzigt (hoog ziekteverzuim). Andere oorzaken: verloop – dan maar stemmen met de voeten (weglopen) en een andere baan zoeken? Tijdelijke contracten? Gebrek aan medezeggenschap, mede vanwege de tijdelijke contracten? Verdeel en heers? Overbelasting? Kwaliteitsverlies, gebrekkige samenhang, en verminderd verantwoordelijkheidsgevoel bij onderwijsinstelling zijn het gevolg. Vakbonden vinden het zelf alleraardigst aan politieke touwtjes te trekken (carrièreladder; macht kan corrumperen; afstand tot werkvloer; allianties met politieke partijen vanuit historie van verzuiling; vage idealen verkopen beter, denk aan buitenlandse reisjes; interne perikelen van vakbond waar vele kikkers in de kar moeten blijven zitten, waardoor de echte kikkers langzaam gekookt zouden kunnen worden – excuses voor de beeldspraak; gewoon te druk met zichzelf; eerder vastgesteld beleid; lege stakingskassen; tendens van individualisering).
Hoe kan het volgende ontstaan? Denken deze leraren wel positief?:
Wim van de Grift, Michelle Helms-Lorenz, ‘Onderzoek naar de effecten van inductie van beginnende leraren in het voortgezet onderwijs’(powerpointpresentatie), Universiteit Groningen, workshop congres VO-Raad, 20 maart 2014 (van dezelfde auteurs hetzelfde onderwerp)
"Aanleiding tot het onderzoek
*- Het lerarentekort in het voortgezet onderwijs
*- De verwachte daling in de kwaliteit van het lerarencorps
Onderzoeksvragen
*- Wat kunnen we doen om de uitval van beginnende leraren te voorkomen?
*- Wat kunnen we doen om de vaardigheidsontwikkeling van beginnende leraren te versnellen?" (p. 1)
“Ongeveer 25% van de beginnende leraren verlaat binnen 5 jaar de school waar ze hun loopbaan zijn begonnen (Centerdata, 2012; De Jonge & De Muijnck, 2002; OCW, 2003; 2010; Van Kregten & Moerkamp, 2004).”
“Uit nader onderzoek blijkt:
Ongeveer 16% van de beginnende leraren verlaat binnen 3 jaar het beroep en 14% hopt naar een andere baan (Van de Grift, W. & Helms-Lorenz, M. (2013). Waarom verlaten zoveel beginnende leraren de school waar zij hun carrière begonnen. Van twaalf tot achttien, 23(8).” (p. 5)
Sorry dit is een forumbericht
Sorry dit is een forumbericht. Te laat opgemerkt. De dubbele return (blogbericht) had een enkele (forumbericht) moeten zijn…..
De hype rondom mindfullness
De hype rondom mindfullness sluit mooi aan bij wat Gerard Verhoef schrijft. De boodschap is dat oplossingen moeten worden gezocht in jezelf en niet in kritiek op de wereld om je heen. In de Groene van deze week staat een goed artikel hierover van Sanne Bloemink. Ik ga dat boek van Traas ook eens lezen.