Wat! Spinoza uit het eindexamen vwo?

Een opvallend artikel uit de NRC van 5 april 2007.
===================================================
Wat! Spinoza uit het eindexamen vwo?

Het is een grof schandaal. Spinoza, onze grootste vaderlandse filosoof, is te licht bevonden voor het eindexamenvak filosofie voor het vwo. De komende drie jaar, waarin het actuele onderwerp ‘rede en religie’ op het eindexamenprogramma staat, wordt de toekomstige intelligentsia van ons land zijn grootste filosoof onthouden. En het thema komt de volgende tien jaar waarschijnlijk niet meer terug. Hoe kan dat? Hebben christenen weer toegeslagen of is er sprake van verregaande wetenschappelijke nalatigheid? De laatste mogelijkheid sluiten wij eigenlijk uit.

Twee weken geleden was er voor alle filosofiedocenten van het vwo een bijscholingsdag over dit thema. In de inleiding werd een plaatje getoond van het omslag van de nieuwe lesmethode voor leerlingen en docenten. Zeven hoofden prijkten op de cover. Onmiddellijk een kreet uit de zaal: ‘Waarom staat Spinoza er niet tussen?’ Doodse stilte. Reactie van de inleider: tsja, de commissieleden hebben een keuze moeten maken. Snel vervolgde hij zijn verhaal. In de pauze verklaarde de inleider ons onder vier ogen, zonder toelichting: er zijn in de commissie harde noten gekraakt over Spinoza.

Als er harde noten over Spinoza zijn gekraakt, dan kan dat niet anders betekenen dan dat er grote onenigheid was over het wel of niet opnemen van Spinoza in het lesprogramma. En dan is het ons duidelijk uit welke hoek de wind waait. In de christelijke canon voor de vaderlandse geschiedenis komt Spinoza niet voor. Deze jood heeft in zijn Tractatus theologico-politicus en de Ethica volgens zijn christelijke critici in de zeventiende eeuw ‘hun’ Christus nog een keer gekruisigd. En dat staat vandaag de dag bij naar fundamentalisme neigende christenen nog voor de geest.

Is dit niet wat ver gezocht in zo’n ‘verlicht’ land als Nederland? Het kan niemand zijn ontgaan dat het religieuze klimaat hier aan het opwarmen is en het is goed voorstelbaar dat een Spinoza daarin wordt kaltgestelt. Afgezien van de opmars van christenen in de politiek zal de religieus geïnspireerde actie van de zeer katholieke Maria van der Hoeven als minister van Onderwijs nog velen voor ogen staan. Zij initieerde het Intelligent Design-debat. De verontwaardiging onder wetenschappers was groot. Niettemin heeft de Koninklijke Academie van Wetenschappen, om gelovigen in ons land tegemoet te komen, er een heuse debatsessie over georganiseerd. Dat was nog niet zo lang geleden volstrekt ondenkbaar.

Maar misschien slaan wij de plank geheel mis als wij de christenen verdenken van manipulatie binnen de commissie. Is het wellicht mogelijk dat de leden van de commissie uit ‘onnozelheid of nalatigheid’ Spinoza buiten het lesmateriaal hebben gehouden? Hier zij herinnerd aan de oratie van Jonathan Israël toen hij een paar maanden geleden aan de universiteit van Rotterdam een eredoctoraat in ontvangst nam voor zijn verdiensten op het gebied van de studie naar de rol van Spinoza in de Verlichting in Europa. Hij uitte bij die gelegenheid harde kritiek op politici en onderwijsdeskundigen “omdat zij Nederlands verlichte verleden lieten verslonzen”. En “de schaal van onnozelheid en nalatigheid groeit nog steeds”, hield deze buitenlander zijn academisch gehoor voor.

Maar kan een commissie van vooraanstaande filosofen door onnozelheid of nalatigheid Spinoza over het hoofd zien? Dat is onvoorstelbaar. De begeleidingscommissie Filosofie voor het voortgezet onderwijs heeft oud-minister Van der Hoeven een voorstel gedaan waarin Spinoza bewust is weggelaten. Zij was het ook die in november 2006 de NWO Spinozapremies uitreikte, en dit in haar begeleidende toespraak “de belangrijkste jaarlijkse gebeurtenis in wetenschappelijk Nederland” noemde. Zij ging er ook prat op “veel spinozisten te kennen” omdat zij met hen had samengewerkt. Waarom dan dit voorstel met deze omissie goedkeuren? Wie voorstelt de jongeren in hun examenjaar tot het thema ‘religie en rede’ te verplichten, moet onmiddellijk aan Spinoza hebben gedacht, onze vaderlandse filosoof die op grootse wijze door Israel is beschreven als dé architect van de Europese Verlichting. En wie jongeren wil onderwijzen over ‘rede en religie’ kan niet om de Verlichting heen, dus ook niet om Spinoza. Hij is de belichaming van de rede en de filosoof met het mooiste rationele godsconcept in de geschiedenis van het filosofische denken. Dat de meeste mensen de voorkeur geven aan het geloven in de God van de Openbaring is begrijpelijk, maar Nederlands toekomstige intellectuele elite mag Spinoza’s God van de rede niet worden onthouden. Dat is ronduit een schandaal.

Dus dient er razendsnel bij de Vereniging Het Spinozahuis een verzoek te worden ingediend om een van haar Spinozaspecialisten een addendum te laten schrijven om de net verschenen onvolledige lesmethode aan te vullen. Spinoza in een bijlage? Het is niet anders: de rede zit weer op de achterste bank.

Over de auteurs: Dr. Nanne Bloksma is medisch bioloog. Dr. Ton de Kok is oud-Tweede Kamerlid voor het CDA en thans docent Levensbeschouwing aan Fons Vitae. Drs. Miriam van Reijen is voorzitter van de Vereniging Filosofie Onderwijs.
=====================================================