De maat der dingen.

De maat der dingen.

In het begin van mijn docentencarrière overkwam mij het ‘van Gaal effect’ en daar hadden ze het in de lerarenopleiding met geen woord over gerept. Het effect kenmerkt zich door een innerlijke boosheid die ontstaat vanuit het denkpatroon ‘ben ik nou zo slim, of zijn zij nou zo dom’? Een oudere door de wol geverfde collega en tevens mijn begeleider aanhoorde mijn probleem, knikte geduldig waar nodig en gaf mij mijn eerste wijze onderwijsles. “Het probleem is simpel,” sprak hij wijs “je neemt jezelf als de maat waaraan de leerling zou moeten voldoen. Menselijk, maar volstrekt fout. Jouw uitgangspunt moet het lesboek zijn. Daarin staat wat de leerling op het einde van het schooljaar moet kennen en kunnen, niets meer niet minder. Het is jouw taak om er voor te zorgen dat de leerling dat dan ook kent en kan.” Er was indertijd nog geen sprake van doelen en SMART en meer van dat soort gekkigheid maar het waren wel spijkers met koppen. De rest van mijn lange loopbaan heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de wijze les en nog steeds met een beetje trots denk ik aan het enige feit dat geen enkele van mijn leerlingen ooit gezakt is voor het examen.

Het is een beetje schering en inslag aan het worden in en buiten het onderwijs, het gebruiken van de verkeerde maat bedoel ik dan, waardoor overal het ‘van Gaal effect’ zichtbaar is. De schoolbestuurder bekijkt op maandagmorgen zijn agenda die netjes is bijgehouden door zijn secretaresse. Hij vergeet even dat hij in zijn riante uitgangspositie gebruik maakt van soms wel tientallen medewerkers om zich heen die al het mogelijke en onmogelijke doen om er voor te zorgen dat hij zich kan toeleggen op zijn feitelijke taak namelijk besturen. De managers- laag onder hem idem dito. Dit heeft tot gevolg dat de hele discussie omtrent werkdruk bij de man of vrouw voor de klas bij de bestuurder die zich aanmeet de maat der dingen te zijn, zo ijdel is hij wel, volledig aan hem voorbijgaat. Hij ziet namelijk ook de agenda van de docent het zogenaamde uurrooster. In vergelijking met zijn agenda is het uurrooster een weldaad van witte vlekken die voor de bestuurder de betekenis ‘vrije tijd’ hebben. Het ‘van Gaal effect’ is geboren ‘zijn zij nou zo lui, of werk ik nou zo hard?’

Maurice statistiek die zichzelf als grote voorbeeld stelt. Hij maakt zijn statistieken, hij communiceert, hij leest en werkt uitsluitend nog met i-pad en laptop. Een pen komt er niet meer aan te pas dus schrijven is volgens hem een totaal overbodige competentie geworden. Overal om me heen zie ik het. Mensen die trots verkondigen dat ze twee fouten minder hebben gemaakt bij ‘het groot dictee der Nederlandse taal’ dan de gemiddelde Nederlander met zijn 32 fouten, vinden het ineens nodig om op verschillende fora anderen te wijzen op mogelijke spel, taal en tikfouten zonder daarbij te beseffen dat het wezenlijke van het commentaar hen ontgaan is. Werkenden die zichzelf de maat der belastingbetaler vinden en verschrikkelijk afgeven op niet-werkenden. Onderwijsontwerpers die de onbekende en in hun fantasie ontstane ‘toekomst’ zien als de maat om nieuw hun nieuwe onderwijs te ontwerpen, het is als lengte uitdrukken in liters.

Zelfreflectie die bestaat om zich te meten aan de maat van hoe een ander, liefst de manager, een probleem zou hebben opgelost. Beoordelingsgesprekken met een door de manager ontworpen papieren werkelijkheid als maat.

Hoe meer ik er over nadenk, ondanks het advies dat aan paarden over te laten omdat die een groter hoofd hebben, hoe meer ik er over nadenk, kom ik tot het besef dat niet meer het resultaat of zo u wil het doel maatgevend is geworden maar de bedenker van het doel zichzelf als de verheven maat der dingen ziet. Bestuurders van gelijk welke instelling, statistiekbedrijvers, werkenden, onderwijsbedenkers tot zelfs geestelijken, van welk geloof dan ook, hebben zichzelf en hun levenswijze, manier van doen, ideeën en ontwerpen verheven tot maatlat waaraan de anderen, lees jij en ik, moeten aan voldoen. Niet het resultaat is nog belangrijk maar wel of het balletje getrapt is volgens ‘het systeem van Gaal’. En daar werken we met zijn allen aan mee getuige het ‘je suis Charlie’. Niet de vrijheid van meningsuiting is de maat maar de vermoordde medemens Charlie werd postuum door honderdduizenden verheven tot de maat die vrije meningsuiting heet.

Met enige regelmaat herlees ik ‘Ithaka’ van C. Kafavis. En telkens weer word ik er aan herinnerd dat de weg, de reis, belangrijker is dan de aankomstplek met onderweg steeds een andere maat der dingen waardoor de innerlijke zelfverrijking toeneemt en we op het einde van de reis oud, gelouterd en beleerd, voldaan het doel bereiken. Het lijkt wel ouderwets onderwijs .

  Jesse Jeronimoon.

PS. Een Engelse vertaling van ‘Ithaka’ voorgelezen door de onvolprezen Sean Connery  en ondersteund door muziek van Vangelis kan u bekijken en beluisteren op www.youtube.com/watch?v=w2UDVAC31Zs. Een aanrader.