Verbaasd

In Rusland is het gebruik van het woord oorlog in verband met de Oekraïne verboden. Een luguber staaltje van Orwelliaanse totalitaire taalpolitiek. Voor de geheime diensten weer een hoop werk aan de winkel, maar dat zal Poetin als voormalig KGB-er niet erg vinden.

Sommige critici van het coronabeleid in Nederland willen nog wel eens spreken van totalitaire tendensen. De maatregelen zouden de autonomie van burgers op onaanvaardbare wijze aantasten. Het gevaar, dat de overheid in naam van een groter belang de burgerlijke vrijheden te gretig  inperkt is inderdaad niet denkbeeldig.

Dat hele beleid wordt nu onderzocht. De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) schreef er een kritisch rapport over 1). Ook is onderzoek gedaan naar de vraag wat er zou zijn gebeurd als de maatregelen niet genomen waren 2). Deze gegevens moeten ertoe leiden dat we beter voorbereid zijn op een eventuele volgende pandemie door te  leren van gemaakte fouten. En de vraag beantwoorden of wetenschap misbruikt  is voor politieke doelen. Alles in volledige openheid.

Ronald Dijkgraaf, de nieuwe minister van onderwijs heeft bij herhaling gewezen op het belang van de wetenschap als  houvast bij de bestrijding van het virus. Kritisch onderzoek op basis van wetenschappelijk vastgestelde feiten. Echte wetenschap, niet wetenschap, die vals speelt. In deze hele gang van zaken kan ik weinig totalitaire tendensen ontdekken en mochten die er zijn, dan is er altijd nog de vrije discussie in samenleving en parlement om ze te corrigeren.

Hoogleraar Mattias Desmet 3) van de Gentse universiteit vindt, dat het coronabeleid totalitaire trekken vertoont. Maatregelen zoals vaccinaties zullen de huidige impasse niet oplossen. Deze crisis is volgens hem geen gezondheidscrisis, het is een diepgaande maatschappelijke en zelfs culturele crisis. De maatregelingen staan niet in verhouding met de ernst en omvang van de pandemie. Die wordt zwaar overdreven “Het is de pest niet.”  De cijfers en statistieken zijn misleidend. Hij was tijdens de tweede golf opgebeld door artsen, die hem vertelden, dat hun afdeling absoluut niet overspoeld werd door coronapatiënten. Anderen hadden overigens die ervaring weer wel. Wat is nu waar?  In plaats van aan te geven waar en in welk opzicht de statistieken niet deugen, gebruikt Desmet  deze flinterdunne “onderbouwing” om aan de hand van de theorieën van Hannah Arendt over het totalitarisme,  een alomvattende interpretatie van de coronacrisis te geven als een manifestatie van groeiend totalitarisme. Volgens Arendt vallen totalitaire regimes in wording terug op een wetenschappelijk discours met een grote voorliefde voor cijfers en statistieken, die snel verworden tot pure propaganda. Eenzelfde tendens denkt Desmet ook te constateren bij de wetenschappelijke gegevens en onderzoeksresultaten m.b.t. tot de coronapandemie. Dat is toch wel heel opmerkelijk. Waar onderzoeksresultaten en statistieken onder totalitaire regimes geheel onderworpen zijn aan de staatscensuur kan in democratieën in principe iedereen zich daarmee bemoeien, alles tot op na de komma nagaan en kritisch toetsen. Uiteraard aan wetenschappelijke criteria op basis waarvan vervolgens het debat gevoerd wordt. De kans op fouten en misleiding is daardoor in principe veel kleiner. De grootste bedreiging is, dat de wetenschap zelf onkritisch aan het worden is. Zo ver is het volgens mij gelukkig nog niet.  Ik kan me voorstellen dat Hannah Arendt  met enige verbazing gekeken zou hebben naar deze toepassing van haar ideeën.

Overigens heeft Hannah Arendt met haar briljante maar eenzijdige uitleg van het totalitarisme als een product van de moderne samenleving bepaalde misverstanden zelf in de hand  gewerkt. Daders binnen totalitaire maatschappijen worden in haar extreem functionalistische benadering te veel afgeschilderd als louter uitvoerders zoals in Arendts beroemde portret van Eichmann. Als misdadigers zonder geweten in de zin van: “ze wisten niet wat ze deden”.  Het functionalisme negeert grotendeels de rol van de politiek en de ideologie binnen de totalitaire maatschappij alsof de uitvoerders geen ideologisch overtuigde nazi’s s of communisten waren. Zo viel er bij voorbeeld in Frankrijk gisteren heel wat te kiezen met grote consequenties.

 

 

.

1. Aanpak coronacrisis tot september 20202, gepubliceerd februari 2022
2. Maarten Keulemans, De Volkrant, 25 februari 2022.”
3. De psychologie van het totalitarisme