De Nederlandse wetenschap wordt tot slaaf gemaakt van de politiek

Onderstaand artikel van Maarten Huygen stond in de NRC van 2 juni 2007.
————————————————————————————————
De Nederlandse wetenschap wordt tot slaaf gemaakt van de politiek

Omdat er te weinig geld is, vluchten wetenschappers in het beleidsonderzoek, concludeert Maarten Huygen.

Het wetenschappelijke project over Sociale Cohesie was geen modieus ideetje. Tien jaar geleden hadden ambtenaren van vier departementen en functionarissen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) dit plan al verzonnen. Afgelopen donderdagmiddag werden de resultaten in een populaire samenvatting in Nieuwspoort gepresenteerd aan minister Ella Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie (PvdA). Het boekje had van schrijver Maarten Evenblij de ondeugende titel ‘Respect!’ meegekregen. Het was een sober feestje met debat in een raamloos zaaltje.

Ik vond het ook een zielige vertoning.

De EU-landen geven al weinig geld uit aan onderzoek (1,92 procent van het bruto nationaal product tegenover de VS 2,67 procent). De uitgaven van kennissamenleving Nederland (1,76 procent) liggen nog lager. Dat heeft drie gevolgen. Wetenschappers verliezen veel tijd aan het vechten om de laatste onderzoekspenningen. Het kost veel geld en moeite om die te verdelen. Minder onderzoeksgeld leidt tot meer overhead. Het enige grote wetenschapsfonds, de NWO, moet zich vaak publiekelijk verantwoorden om te voorkomen dat het budget van 433 miljoen nog verder achteruitgaat. De NWO doet ook aan niet-fundamenteel ‘maatschappelijk relevant’ onderzoek mee. Daarmee wordt de politiek bediend.

Tot mijn verbazing werd bij de presentatie verteld dat het onderwerp sociale cohesie tijdens de Fortuynperiode uit de aandacht raakte, terwijl het juist zou moeten passen bij die tijd. De politicus Fortuyn had het toch over de verweesde samenleving? Maar toen ik de bundel las, begreep ik dat dit niet het thema was van het onderzoek. Sociale Cohesie werd vooral opgevat als respect voor ieders identiteit. “Laat die ruimte zo groot mogelijk zijn en heb niet de premisse dat er een gemeenschappelijke cultuur moet zijn”, zei prof. Dr. Arie de Ruijter, voorzitter van de Nederlandse Multiculturele en Pluriforme Samenleving, een van de twee stuurgroepen voor het onderzoek. Dat is een ferme uitspraak. Negeren politici die er anders over denken belangrijke wetenschappelijke inzichten?

Even verder las ik een pleidooi voor meertaligheid van de Tilburgse hoogleraar Guus Extra van het Centrum voor Studies van de Multiculturele Samenleving. De overheid zou voor onderwijs en uitzendingen in de taal van de immigranten moeten betalen. Terug naar vroeger, toen Berbers werden ingewijd in het voor hen vreemde Arabisch, terwijl autochtonen zich verder bekwaamden in het Nederlands? Dat zijn pre-Fortuynse opvattingen. De voorganger van Vogelaar, Rita Verdonk, zou waarschijnlijk niet naar deze presentatie zijn gegaan. Er gloort hoop onder de multiculturalisten.

De geciteerde hooggeleerden lopen niet slaafs in het spoor van het beleid, maar daarmee bedrijven ze nog geen wetenschap. Er worden in de bundel ook wel interessante onderzoeken beschreven en lang niet alle onderwerpen waren multicultureel. Maar degelijk onderzoek heeft zelden simpele uitkomsten waar een beleidsconclusie uit valt te trekken. De stuurgroep van het onderzoek erkent dat de kwaliteit van het aangeboden werk sterk uiteenloopt omdat het aantal mogelijke deelnemers beperkt was. De meesten zouden nooit door de reguliere aanvraagprocedure voor fundamenteel onderzoek zijn gekomen.

Een opdracht voor beleidsonderzoek is gemakkelijker te krijgen dan voor fundamenteel onderzoek. Van de aanvragen voor dit project werd de helft toegewezen, terwijl normaal slechts eenvijfde of minder van de aanvragen voor onderzoeksprojecten wordt beloond. Wie zuivere wetenschap wil beoefenen, belandt in een afvalrace. Bij een bepaald project van de Letteren en Geesteswetenschappen waren er wel honderd aanvragers voor acht subsidies van zes ton. Dat is gebruikelijk. Een op de twaalf kans dus en de procedure duurt bijna een jaar. Een wrede, inefficiënte loterij. Ook een afgewezen hooggeleerde is er maanden werk aan kwijt. Eerst moet de aanvrager al door de voorselectie aan zijn universiteit zijn gekomen, omdat die een deel van het onderzoek meefinanciert. Dan moet de onderzoeksaanvraag in tientallen pagina’s worden ingediend. Na deze tweede ronde schrijven vier specialisten wier tijd ook veel geld waard is een rapport over het voorstel. Daar volgt een weerwoord van de aanvrager op, in het Engels. Daarna moet de aanvrager zijn onderzoek mondeling voor een commissie presenteren en antwoord geven op vragen als ‘wat is de innovatieve bijdrage aan de wetenschap?’ De NWO heeft immers ‘kwaliteit en vernieuwing’ als speerpunten. Nederland is te klein voor dit systeem. Nadat kandidaten door brandende hoepels zijn gesprongen en vijf keer op hun hoofd hebben gestaan, gaat het geld dan naar iemand die beter bij de commissie bekend is.

Om de dure afvalrace te ontgaan vluchten sociale en geesteswetenschappers in beleidsonderzoek. De Leidse universiteit heeft een campus, er zijn de WRR en allerlei andere politiek getinte commissies en raden. Wetenschappers kunnen politieke strijdpunten onschadelijk maken. Een wetenschappelijk rapport heeft immers uitgewezen wat er moet gebeuren. Hoogleraren zijn dan communicatiemedewerkers voor beleid. En dan valt dit NWO-project nog mee omdat de stuurgroepen de onderling strijdige conclusies niet hoefden af te stemmen met de financiers.

Er zijn meer fondsen nodig dan alleen de NWO. De voorzitter van de NWO, Peter Nijkamp, zat de werkgroep ‘Geven voor weten’ voor die pleitte voor particuliere onderzoeksfondsen voor zuivere wetenschap, zoals in Amerika in Duitsland. Een goed idee, maar het duurt lang om zo’n traditie te ontwikkelen. Nederlandse financiers willen vaak een resultaat dat hen uitkomt.

Ik heb wel een paar excellente suggesties voor onderzoek in beleid. Gewoon de juiste woordjes leren. ‘Innovatie door jongeren in de ICT-sector’ moet meteen worden goedgekeurd. ‘Participatie van de burger in aandachtswijken’ gooit hoge ogen. Of deze: ‘Veiligheid, integratie en bewegend bestuur in kleinschalige scholen met 4.000 leerlingen’. Meteen bingo.
—————————————————————————————————–