De netwerkschool van Hettema en Lenssen

Onderstaand artikel stond in het financieele dagblad van 5 april 2007.
======================================================
Netwerkschool biedt meer voor hetzelfde geld

Leraren die nooit meer surveilleren op het schoolplein. Een school die 52 weken per jaar open is. Waar je niet kunt ‘blijven zitten’ om een jaar over te doen en lessen niet uitvallen. Leerlingen die betaald lesgeven aan mede-leerlingen. Een school die oud-leerlingen uitnodigt om les te geven over hun vak.

De initiatiefnemers van de Netwerkschool hebben zich bij het bedenken van hun ideale school niet laten leiden door wat er al was, maar uitsluitend door wat er zou moeten zijn. ‘In het onderwijs wordt altijd geroepen dat er alleen vernieuwd kan worden als er meer geld komt. Dat wordt vervolgens een mantra’, zegt Pieter Hettema, voorzitter van de vereniging De Netwerkschool, ‘Maar laat je daar niet door afremmen om toch te sleutelen aan de organisatie. Wij hebben onszelf de vraag gesteld: als je nou eens helemaal opnieuw een onderwijssysteem zou opzetten, hoe ziet dat er dan uit?’

Bestuurslid Leo Lenssen, lector aan de Hogeschool InHolland: ‘Waarom is er een rooster? Waarom is er een schoolgebouw met een meneer of mevrouw voor de klas?

Je kunt alleen maar blijven zitten omdat je in een klas zit. Ons systeem gaat uit van het individuele traject van de leerling, die langzamer of juist sneller door de stof kan gaan. Doubleren van klassen kost nu jaarlijks euro 458 mln. Maar waarom zou je een heel jaar overdoen als je voor twee vakken bent gezakt?’

De Netwerkschool belooft het maatschappelijk rendement op een onderwijseuro te verdubbelen. Uitgangspunt daarbij is dat er in het belangrijkste ‘product’ van het onderwijs – de overdracht van kennis – verregaande taakopsplitsing plaatsvindt.

Een leerling kent tutors, instructeurs, gastdocenten en een accountmanager die zijn progressie bijhoudt. Rijtjes leren doet hij via een computerprogramma, daar heb je geen leraar voor nodig. Ouderejaars geven bijles en huiswerkbegeleiding. Onderwijsassistenten zorgen voor de orde. De docenten beperken zich tot intensieve begeleiding. Want een chirurg loopt toch ook geen zaaldienst in het ziekenhuis?

Op die manier ontstaat de in het onderwijs zo broodnodige productiviteitsstijging. Door dure docenten gedeeltelijk te vervangen door goedkopere onderwijsassistenten lost de Netwerkschool en passant het dreigende lerarentekort op. Zo ontstaat ruimte voor investeringen in de kwaliteit.

‘Een docent is pas duur op het moment dat hij in de kantine op een stel leerlingen moet passen’, zegt Hettema. ‘Maak je de vraag naar onderwijspersoneel diverser, dan ben je minder kwetsbaar op de arbeidsmarkt. En ik geef je op een briefje dat het zo weer een stuk aantrekkelijker wordt om les te geven.’ In de begroting van de Netwerkschool is rekening gehouden met een salarisstijging van de docenten van 10%.

Een ander opvallend idee is dat de school het hele jaar open is. Zowel leerlingen als leraren krijgen – net als in andere sectoren – vakantiedagen die ze kunnen opnemen wanneer ze willen. In de Netwerkschool leren leerlingen niet alleen in de school, maar ook via de eigen bedrijfjes die ze oprichten waarmee ze diensten leveren aan de buurt. Computerondersteuning aan ouderen bijvoorbeeld.

Wie in zijn eigen tempo kan leren, hoeft ook niet uit te vallen. Essentieel is een hele goede toets vooraf. Lenssen: ‘Als je een vergelijking met de gezondheidszorg maakt, dan stelt men nu in het onderwijs de diagnose vast tíjdens de operatie, waarna achteraf allerlei bypasses nodig zijn om te repareren. Wij willen veel tijd en energie steken in het vooraf vaststellen wat leerlingen kunnen, via een assessment.’

De onderwijsvernieuwers die zich hebben verenigd in de Netwerkschool hebben een jaar lang over hun concept gedacht en het model uitgewerkt, compleet met een meerjarenbegroting voor een doorsnee school met vierduizend leerlingen. Het model geldt voor alle opleidingen voor leerlingen vanaf 12 jaar, dus voortgezet onderwijs en hoger. Inmiddels is het bestuur begonnen met een ’tour’ langs scholen. Geen lancering van een Grand Design dus, maar een langzame uitrol van de ideeën in onderwijsland.

Hoe verhoudt de Netwerkschool zich tot andere initiatieven om het onderwijs te verbeteren, zoals de club van Ad Verbrugge, Beter Onderwijs Nederland?

‘Verbrugge wil weer terug naar de school van vroeger. Dat willen wij juist niet’, reageert Lenssen, ‘We zetten ons niet af tegen Beter Onderwijs Nederland, maar wij willen het doemdenken in het onderwijs laten verdwijnen.’

De Netwerkschool heeft ook niets tegen het Nieuwe Leren, een containerbegrip dat staat voor didactische methodes waarbij leerlingen zelfstandig informatie verzamelen en verwerken. Het is een van de onderwijsvernieuwingen die de Tweede Kamer binnenkort onder de loep neemt.

De kritiek op het Nieuwe Leren zit ‘m niet in de methodiek, zegt Lenssen, maar in de uitvoering. ‘Er zijn ook scholen waar het fantastisch draait en leerlingen de nieuwe methodes omhelzen.’

Dit is niet de zoveelste van bovenaf opgelegde onderwijsvernieuwing, stelt Hettema: ‘We zijn een coöperatieve vereniging, waar scholen zich vrijwillig bij kunnen aansluiten om een netwerk te vormen. Het is een zelfgekozen proces.’

Daar hoeven minister Ronald Plasterk van Onderwijs en de Tweede Kamer niets van te vinden, want scholen krijgen tegenwoordig een ‘lumpsum’ budget en mogen zelf weten hoe ze de euro’s besteden. Lenssen: ‘Scholen denken vaak ten onrechte dat ze niets mogen veranderen. Onzin, er mag juist heel veel. De minister moet het lerarentekort niet oplossen. Scholen moeten zelf hun verantwoordelijkheid nemen.’
===========================================================