Op zaterdag 27 juni zijn ‘De actiepunten van het groot manifest der Nederlandse taal’, over het gebruik van Engels en Nederlands in het hoger onderwijs, verschenen in NRC Handelsblad. Hieronder vindt u de tekst, ondertekend door BON-voorzitter Ad Verbrugge en 25 andere prominente schrijvers en onderzoekers. Het volledige manifest, met achtergronden en argumenten kunt u hier (pdf) downloaden. Naar aanleiding van discussies hier of elders zien we dit manifest ook als een werkdocument waarin verdere aanscherpingen mogelijk zijn.
Het groot manifest der Nederlandse taal
- Artikel 7.2 van de Wet op het Hoger Onderwijs (WHW) – waarin wordt voorgeschreven dat het onderwijs en de examinering van de stof in beginsel in het Nederlands dienen plaats te vinden, tenzij er goede redenen zijn daarvan af te wijken – moet worden gehandhaafd én nageleefd. Of een specialistische (research-)master volledig Engelstalig moet worden, is afhankelijk van het vakgebied, het soort onderzoek dat wordt verricht en de context waarin dat plaatsvindt.
- Er moet een fundamenteel debat op gang komen op universiteiten en hogescholen over de manier waarop men invulling geeft aan artikel 7.2. Bestuurders dienen daarover een open gesprek aan te gaan met docenten, studenten en het afnemend veld. Voor allerlei maatschappelijke sferen – het openbaar bestuur, het bedrijfsleven, de rechtspraak, het onderwijs, de media enzovoorts – blijft een goede beheersing van het Nederlands onontbeerlijk.
- Het hoger onderwijs dient de zorg voor kennis van talen en culturen tot zijn kerntaak te rekenen. Studenten moeten in hun studie bij voorkeur met verschillende talen in aanraking komen; bij uitstek in ‘talige’ studies als filosofie en geschiedenis, maar ook in studies als bedrijfskunde en rechten. In dat verband blijft de beheersing van de Nederlands taal het zwaarst wegen: zij is de noodzakelijke basis om andere talen goed te kunnen leren.
- De beslissing over het gebruik van Engels in het publiek gefinancierde hoger onderwijs dient op inhoudelijke gronden te worden genomen. Ze mag niet alleen economisch of ideologisch gemotiveerd zijn en teruggaan op de wens om zoveel mogelijk buitenlandse studenten binnen te halen of hoog op de ranglijstjes te komen. Buitenlandse studenten wordt geadviseerd om toch vooral ook Nederlands te leren als ze hier komen studeren.
- In het hoger onderwijs dient de vorming van studenten centraal te staan, waarbij deze vorming zich niet volledig los mag zingen van de wereld waarin we leven. Bij de inrichting van een opleiding dient daarom altijd ook de vraag te worden gesteld of studenten daarmee het beste worden voorbereid op de maatschappelijke uitoefening van hun beroep in de Nederlandse samenleving. Ook de wetenschap zelf heeft in haar uitoefening altijd een maatschappelijk karakter.
- Universiteiten en hogescholen dienen duidelijk te maken in hoeverre zij trouw blijven aan hun ambitie om betrokken te zijn bij de samenleving en studenten te vormen tot ‘kritische burgers’. In hoeverre brengen ze de student daartoe algemene en persoonlijke vorming bij en dragen zij mede in het kader daarvan zorg voor de ontwikkeling van diens taalvermogen?
- Universiteiten en hogescholen moeten aangeven in hoeverre hun onderwijs bijdraagt aan het gebruik van (academische) kennis in onze samenleving. Ook volgens de Wetenschapsvisie vormen distributie en adaptatie van kennis een kerntaak van de kennisinstellingen van de toekomst. Dat betekent tevens dat Nederlandstalig onderzoek een volwaardige plaats dient te krijgen in de beoordeling van de kwaliteit van iemands wetenschappelijke werk.
- Het hoger onderwijs – en dus ook de universiteit – heeft een bijzondere verantwoordelijkheid met betrekking tot het onderwijsgebouw als geheel. De cultivering van het Nederlands als de instructietaal in ons onderwijs is om die reden een kerntaak van de desbetreffende wetenschappelijke vakdisciplines.
- Mede met het oog op de integratie van allochtone jongeren en studenten uit taalzwakke milieus dient er meer aandacht uit te gaan naar Nederlands dan doorgaans het geval is. De invoering van een taaltoets alleen is niet voldoende! Studenten moeten in het hoger onderwijs geoefend worden in spreken, lezen en schrijven: minder meerkeuze-tentamens, meer presentaties, essays en openvragen-tentamens die ook op hun talige kwaliteit beoordeeld worden.
- Indien er met het oog op de toekomstige beroepsuitoefening een bijzondere taalvaardigheid in een vreemde taal geboden is, dienen studenten daartoe gericht taalonderwijs te krijgen. Dat geldt ook voor Engels. Goed Engels doceren is namelijk iets anders dan in het Engels doceren.
Jelle van Baardewijk, universitair docent-promovendus filosofie VU; Abdelkader Benali, schrijver en programmamaker; Presley Bergen, hogeschooldocent Taalbeheersing; Wim Brands, dichter, journalist en programmamaker Human; Gabriel van den Brink, hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde TiU; Lucinda Dirven*, universitair docent oude geschiedenis UvA; Dr. T. H. von der Dunk, cultuurhistoricus en gastonderzoeker Europese Studies, Universiteit van Amsterdam; Jan Willem Duyvendak*, hoogleraar sociologie UvA; Piet Gerbrandy, universitair docent Griekse en Latijnse culturen UvA; Ger Groot, universitair hoofddocent filosofie EUR; Emily Hemelrijk*, hoogleraar oude geschiedenis UvA; Mieke Koenen, universitair docent Latijn VU; Frans Meijman, hoogleraar geneeskunde VU MC; Frank Miedema, Science in Transition, hoogleraar immunologie en decaan UMC Utrecht; Wijnand Mijnhardt, hoogleraar geschiedenis UU; Rein Nobel, universitair hoofddocent econometrie VU/UvA; Frits van Oostrom , universiteitshoogleraar Nederlandse letterkunde UU; Emilie van Opstall, universitair docent Grieks VU; Chris Peeters, President Directeur Policy Research Corporation en Hoogleraar Universiteit van Antwerpen; Dorien Pessers, hoogleraar rechtstheorie VU; David van Reybrouck, schrijver en publicist; Paul Scheffer, hoogleraar Europese studies TiU; Willem Schinkel, hoogleraar sociologie EUR, lid van De Jonge Akademie; Haroon Sheikh, publicist en hoofd Dasym-research; Henk Tijms, hoogleraar toegepaste wiskunde VU; Ad Verbrugge, universitair hoofddocent sociale en culturele filosofie VU; Gerard Verhoef, docent wiskunde HvA; Mark Wildschut, vertaler Duits en psychotherapeut; Arjan Witteloostuijn, hoogleraar economie TiU.
*) Onderschrijven wel de actiepunten, maar niet de volledige analyse van het manifest.
Betuig via deze link uw steun aan het manifest.
Zie ook het artikel dat Ad Verbrugge vorige week over dit onderwerp publiceerde in NRC Handelsblad, getiteld ‘Nederlands in het hoger onderwijs – en geen globish‘.
Ad Verbrugge is vandaag ook te horen in het NPO Radio1 programma de Taalstaat (van 11u00 tot 13u00) van Frits Spits. Terugluisteren!
In de VK speelt mutatis
In de VK speelt mutatis mutandis hetzelfde. Niet-Engelse studenten mogen bij een aantal (de helft) universiteiten Engelse woordenboeken gebruiken bij examens blijkt uit een onderzoek van – schrik niet- the Daily Mail (ook).
"Chris McGovern, chairman of the Campaign for Real Education [Britse BON], added: 'Once you give a dictionary to the non-English speaker, you're discriminating against English speakers. It's confusing, it's misleading, it's unfair.
'They should not be sacrificing academic integrity to recruit more foreign students.'
Universities UK, the body which represents all higher education institutions, warned that relaxing standards for overseas students could be damaging to academic excellence."
"Universities have been keen to recruit as many students as possible from outside the EU because there is no cap on the level of fees they can charge.
Foreign students typically pay up to £14,000 a year for most courses, compared to a limit of £9,000 for students from the UK and other EU countries.
The Government requires overseas students to sit an English language test in order to qualify for a visa."
Toch wel jammer dat de
Toch wel jammer dat de deelnemers aan het programma “Het filosofisch kwintet” zich beperken tot algemeenheden en voorbijgaan aan zeer relevante actuele ontwikkelingen. Het thema van afgelopen zondag was “Bildung”. Daarover valt veel te zeggen, niet alleen vanuit de filosofie maar ook onder verwijzing naar recente gebeurtenissen, die om een duidelijke en beredeneerde standpuntbepaling vragen. Ik denk hierbij aan het Manifest der Nederlandse taal en aan de lopende discussie in de kamer over het Nederlands in het V.O., waarover Jasper van Dijk kort te horen was in het programma “de taalstaat” van afgelopen zaterdag. Het zal wel te maken hebben met het programmaformat waarin “luisteren belangrijk is en doorgronden het motto is en niet het twistgesprek”. Naar mijn idee slaat het strak vasthouden aan deze opzet de discussie, wat iets anders is dan een twistgesprek, te veel dood. Door de actualiteit en verschillende meningen en zienswijzen daarover achterwege te laten, blijft het allemaal te vrijblijvend. Terwijl het manifest nauw met dit thema verband houdt en ik bij voorbeeld benieuwd was naar hoe mevrouw Liesbeth Noordegraaf-Eelens aankijkt tegen de vergaande verengelsing aan haar Erasmus University. Het betrekken van de actualiteit en concrete problemen in de discussie zou verhelderend kunnen werken. Nu raakte ik gaandeweg de draad en de aandacht meer en meer kwijt.
Van Prof. dr. Henk Tijms
Van Prof. dr. Henk Tijms ontvingen we nog de volgende reactie.
Beste Ad,
Fantastisch werk. Heel goed ook dat het manifest aandacht heeft gekregen in de Telegraaf zodat ook via die ingang vele ouders kunnen zien hoe het onderwijs aan hun kinderen op universiteit en hbo tekort wordt gedaan door de misplaatste malligheid van onderwijsbestuurders en hun vazallen die zelf nooit onderwijs gegeven hebben.
Het is niet juist te veronderstellen dat onderwijs in de Engelse taal niet zo rampzalig is wanneer het exacte vakken betreft. Ik kan uit jarenlange ervaring in het geven van wiskundeonderwijs stellen dat met name in het eerste jaar maar ook in het tweede jaar de wiskundevakken in het Nederlands gegeven moeten worden, waarbij dan de begeleidende lesboeken (het beste) in het Engels voorgeschreven kunnen worden. De reden is heel basaal. Ook in wiskunde geldt dat het begrip het best wordt aangebracht door deze in het Nederlands te brengen. De wiskundige geschreven taal is universeel en streng, maar om als beginnende student de onderliggende basisconcepten goed te kunnen begrijpen moet de docent ze in verschillende informele bewoordingen kunnen uitleggen, waarbij de docent met de taal moet kunnen spelen. Ik herinner me nog heel goed een hoogleraar wiskunde aan de UvA in de tijd dat ik daar studeerde die ons verbood om het eerste uur aantekeningen te maken. Wij moesten alleen maar naar hem luisteren hoe hij op intuitïeve wijze met informeel taalgebruik ons inzicht gaf wat de wiskundige begrippen in feite betekenden. In het tweede uur werd een en ander dan in formele formules gegoten en mochten we weer aantekeningen maken, maar door de aanpak van het eerste uur begreep je die formules veel beter. Het kunnen spelen met de taal was essentieel voor die aanpak in het eerste uur.
Het is essentieel dat docent
Het is essentieel dat docent de ruimte krijgt om leerling/student wiskunde te leren. Of dat meteen in het Engels kan is de vraag. Daarover zijn ook bij ons thuis de meningen verdeeld.
Prima initiatief. Toch een
Prima initiatief. Toch een kleine (persoonlijke) kanttekening. Onder 5. en 6. lees ik de visie dat het onderwijs/de wetenschap *altijd* een maatschappelijk karakter (in de uitoefening) moet hebben, de studenten algemene en persoonijke vorming moet bieden (mensen doen toch een studie zonder heropvoeding?), 'voorbereid op de maatschappelijke uitoefening van hun beroep in de Nederlandse samenleving', en andere jaren zeventig-ideeen. Als ik naar andere ondertekenaars dan Ad Verbrugge kijk, begrijp ik wel waarom dit zo boud wordt gesteld. Het De Volkskrant, VPRO, De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, VARA, Wiardi Beckmanstichting, enzovoort gehalte is hoog. Zucht. Dream on (op een paar uitzonderingen na): "Dat betekent tevens dat Nederlandstalig onderzoek een volwaardige plaats dient te krijgen in de beoordeling van de kwaliteit van iemands wetenschappelijke werk." Ik zou bijna willen dat het onderwijs in het Engels zou worden gegeven om deze reden. Excuus voor deze politiek-incorrecte oprisping. Ik lees nauwelijks opiniebladen meer, en kijk nauwelijks televisie, juist om me te vrijwaren van het 'wetenschappelijke' gewauwel van de Nederlandse 'elite'. Ik probeer een verschijnsel te beschrijven. Het is naar deze en gene niet persoonlijk bedoeld. Het is gewoon niet mijn soort koek (en tevens niet van vele andere getergden die verbaasd het universitaire leven na de bul de rug toe hebben gekeerd). Voornoemde kuddeconsensus verstikt mij. Nogmaals, dit is een persoonlijke mening, en noch gericht op het manifest zelf, noch op mensen persoonlijk. Is het Nederlands moralisme verpakt in 'wetenschap'? Domineezendingsdrang? Ik krijg er de koude rillingen van. Ik had het manifest niet zo moralistisch en herderlijk gemotiveerd. Het onderwijs is geen zorginstelling. Triest als bepaalde universitaire studies zo zijn afgegleden. Het omvormen tot 'kritische burger' kende ik al. Brrr.
@ Sympathisant. Na uw kritiek
@ Sympathisant. Na uw kritiek ben ik het manifest maar eens wat meer kritisch gaan lezen. Doorgaans zit je bij acties, die je sympathie hebben bij voorbaat al op alles instemmend te knikken. Mijn soms weinig kritische geest is daar snel en gemakzuchtig toe geneigd. Prima dus om een paar kritische noten te kraken en vraagtekens te zetten bij een aantal passages. Ik ben het wel met je eens dat de universiteiten en hogescholen niet in de eerste plaats vormingsinstituten zijn en dat kwaliteit en wetenschappelijkheid boven vage maatschappelijke doelen en paternalistische doelstellingen als persoonsvorming moeten gaan. Persoonsvorming dat doe je als student in het hoger onderwijs zelf. De opleidingen hebben daarin hooguit een marginale rol. Ik steun deze actie van harte omdat ik denk dat als gevolg van de ver doorgedrevene verengelsing de kwaliteit en de wetenschappelijkheid in een aantal gevallen in gevaar komen en niet vanwege persoonlijke en maatschappelijke vorming.
Overigens staat in het manifest niets waar ik om principiële redenen tegen ben. Je kunt bepaalde passages op verschillende manieren uitleggen. De toon "moralistisch en herderlijk" doet het nu eenmaal nog steeds goed in domineesland. Verder mis ik in het manifest een passage als: "Het is een godvergeten schandaal dat ons mooie Nederlands in het hoger onderwijs dreigt te worden verkwanseld". Maar daar krijg je ook de handen niet voor op elkaar.
@ Sympathisant. Na uw kritiek
@ Sympathisant. Na uw kritiek ben ik het manifest maar eens wat meer kritisch gaan lezen. Doorgaans zit je bij acties, die je sympathie hebben bij voorbaat al op alles instemmend te knikken. Mijn soms weinig kritische geest is daar snel en gemakzuchtig toe geneigd. Prima dus om een paar kritische noten te kraken en vraagtekens te zetten bij een aantal passages. Ik ben het wel met je eens dat de universiteiten en hogescholen niet in de eerste plaats vormingsinstituten zijn en dat kwaliteit en wetenschappelijkheid boven vage maatschappelijke doelen en paternalistische doelstellingen als persoonsvorming moeten gaan. Persoonsvorming dat doe je als student in het hoger onderwijs zelf. De opleidingen hebben daarin hooguit een marginale rol. Ik steun deze actie van harte omdat ik denk dat als gevolg van de ver doorgedrevene verengelsing de kwaliteit en de wetenschappelijkheid in een aantal gevallen in gevaar komen en niet vanwege persoonlijke en maatschappelijke vorming.
Overigens staat in het manifest niets waar ik om principiële redenen tegen ben. Je kunt bepaalde passages op verschillende manieren uitleggen. De toon "moralistisch en herderlijk" doet het nu eenmaal nog steeds goed in domineesland. En papier is geduldig. Verder mis ik in het manifest een passage als: "Het is een godvergeten schandaal dat ons mooie Nederlands in het hoger onderwijs dreigt te worden verkwanseld". Maar daar krijg je ook de handen niet voor op elkaar.