Kennis is een belemmering

16 Reacties

1. Kennis als belemmering
   Nee, dit is eerder zo’n tegeltjeswijsheid als ‘van het concert des levens krijgt niemand een programma’.
   Je hebt ook nog steeds dat door mij verafschuwde Loesje dat nog regelmatig van die platitudes produceert.

   • Je moet de uitspraken van
     Je moet de uitspraken van Loesje niet als adagia zien. Het zijn gewoon leuke vondsten.

   • geen wijsheid
     Ik kan dit geen tegeltjeswijsheid volkswijsheid vinden.

     • tegeltjes
       Nee, dat is het natuurlijk ook niet, maar de auteur beschouwt het, denk ik, als zodanig.

2. Natuurlijk is kennis een belemmering bij waarneming!
   Jammer dat onze Ad Verbrugge nooit meedoet aan de fora, want hij kan het vast beter uitleggen dan ik…

   Uiteraard staat zo’n bordje een beetje eigenaardig op de deur van een klaslokaal, maar kennis is inderdaad een belemmering bij waarneming. Uit de wetenschapsfilosofie kennen wij de term ’theoriebeladenheid van de waarneming’ waarmee wordt bedoeld dat elke waarneming geschiedt aan de hand van een theorie. Wij nemen kleuren waar en benoemen die omdat we geleerd hebben ze te onderscheiden. Hadden de Inuit niet zoveel woorden voor ‘sneeuw’ en weten ze ook verschillende soorten sneeuw te onderscheiden DOORDAT ze kennelijk iets zien en weten over sneeuw dat wij niet hebben? Kennis vormt dus een ‘bril’, waarmee we de werkelijkheid ordenen, maar kan ons ook belemmeren als we naar nieuwe inzichten streven. Vraag maar eens aan Einstein hoe veel gedonder die had om zijn vakgenoten te overtuigen dat de tijd achteruit kan lopen als de waarnemer maar genoeg snelheid maakt. Hij moest hen uitnodigen een ‘andere bril’ op te zetten, waar ze niet allemaal evenveel zin in hadden. Of Galilei Galileo die met zijn kijker naar de planeten tuurde. De inquisitie noemde die kijker een instrument van de duivel en hield vol dat alle planeten om de aarde draaiden, terwijl Galileo toch iets anders waarnam. Met een mooi woord van wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn heet het massaal opzetten van een andere (opnieuw theoriebeladen) bril ‘paradigmawisseling’. Lees ‘Het verschijnsel wetenschap’ van Van Koningsveld en verwonder je.

   Ik zou zo’n bordje wel in mijn klaslokaal willen hebben om de discussie over het begrip kennis in de hogere klassen van het VWO te prikkelen, maar het is wellicht meer iets voor studenten.

   • apperceptie
     In de psychologie heet het verschijnsel al meer dan tweehonderd jaar apperceptie. In gewone mensentaal heet het, nog veel langer: “zien” ter onderscheiding van “kijken”. Maar je kan er dus ook iets heel moeilijks van maken. Iets waarvan je eerst denkt dat het een Binsenwahrheit is maar dat later blijkt een open deur te zijn.
     Bij sommige metafysische nihilisten vind je de opvatting dat kennis de schoonheid vernietigt. Dat je het verpest wanneer je probeert te begrijpen waarom bepaalde muziek je aangrijpt. Als Grunberg c.s. hun zin krijgen mag straks niemand meer denken.

     willem smit

   • Galilei toont aan dat…
     Grote ontdekkers als Galilei Galilei tonen dus overduidelijk aan dat kennis geen belemmering hoeft te zijn om iets geheel nieuws, iets afwijkends van de opgaande theorie, waar te nemen! We denken toch niet dat Galilei geen kennis had vergaard, tot het moment dat hij moest vaststellen dat de aarde weldegelijk bewoog?
     In de wetenschapsfilosofie is het natuurlijk leuk stoeien met dit soort begrippen, het is net zoiets als het begrippenpaar accomodatie en assimilatie. Beiden kunnen niet zonder elkaar.
     Dit bordje past misschien in het wetenschappelijk onderwijs, om dit soort proces bewust te maken. Maar m.i. niet in het VO, waar leerlingen nog hun handen en hoofd vol hebben aan het vergaren van die kennis.

     • Kennis ter discussie?
       Och, waarom zou je middelbare-schoolleerlingen niet eens wijzen op de relatieve waarde van onze kennis? Je komt al gauw in aanraking met begrippen als ‘feit’ en ‘mening’ bij de behandeling van argumentatieleer. Of wat te denken van de omgang met andere culturen, die heel anders tegen ‘de’ werkelijkheid aankijken? W.F. Hermans was ook al zo’n waarnemingsontwrichter en ja hoor, ook Arnon Grünberg mag!
       Wat het voorbeeld van Galilei betreft: juist door zich NIET te conformeren aan de bestaande kennis (die dus het zicht op de empirie belemmerde!) toonde hij aan dat het bordje op de deur van het lokaal minder belachelijk is dan u meende vast te stellen.

       Het gaat niet aan om elke kennis te relativeren en zeker niet op de middelbare school, maar er zijn filosofisch ingestelde leelingen waarmee je hierover best een boom kunt opzetten. En om nou de wetenschapsfilosofen weg te zetten als een stelletje stoeiers lijkt me niet in overeenstemming met de onschatbare waarde van mensen als Popper, Kuhn en Lakatos voor de ontwikkeling van eisen die wij vandaag de dag stellen aan wetenschappelijk onderzoek. Ook de theorie over kennis en waarnemen maakt daarvan een onmisbaar deel uit.

   • Einstein
     Einstein zou inderdaad heel veel moeite hebben gehad om zijn vakgenoten ervan te overtuigen dat de tijd achteruit kan lopen als de waarnemer maar genoeg snelheid maakt. Dat is namelijk niet zo. Dit zou tijdreizen betekenen en dat levert allerlei gigantische problemen op (van de vorm: je reist terug in de tijd en vermoord je grootvader voordat je vader geboren werd). Volgens de relativiteitstheorie gaat de tijd langzamer als je maar genoeg snelheid maakt.

     Overigens is het een mythe dat de relativiteitstheorie zoveel tegenstand ondervond. Over de speciale relativiteitstheorie (die over tijd die langzamer gaat en linealen die krimpen) wordt door wetenschapshistorici gezegd dat deze ‘in de lucht hing’. Als Einstein deze niet ontdekt had, dan had een ander dat een aantal jaren later wel gedaan. De algemene relativiteitstheorie (van 10 jaar later) hing waarschijnlijk niet in de lucht. Daarvan wordt door veel wetenschapshistorici gezegd dat als Einstein deze niet ontdekt had dat we hem waarschijnlijk nog niet zouden hebben. Toen hij er echter was waren de natuurkundigen echter vrijwel meteen overtuigd.

     Overigens ben ik het met Mark Peletier eens dat kennis de waarneming stuurt en niet belemmert. Ook Einstein bouwde voort op wat bekend was. Voor hem was het cruciaal dat hij in de randgevallen van zijn theorie aan kon tonen dat deze overeen kwamen met de theorieen van Newton en Maxwell.

   • Moedwil of misverstand
     Misschien moeten we onderscheid maken tussen kennis, onzin, vooroordelen en misverstanden of om met Hans van Maanen te spreken:

     “Ons brein is geen ordelijk en goed bijgehouden archief van betrouwbare feiten: het lijkt meer op een rommelzolder van vastgeroeste meningen, halve waarheden en nooit afgestofte onzin. Daar moet nodig eens de bezem door.”

     Eén van de misverstanden schijnt te zijn dat “eskimo’s twintig woorden voor sneeuw hebben”.

     Aan de andere kant gelden de wetten van aerodynamica ook zonder dat daar een collectieve overstemming over is. Het zou ook wel wonderlijk zijn als alle vliegtuigen neerstorten omdat we nu eenmaal collectief genuanceerder over deze wetten zijn gaan nadenken via een zgn. paradigmageschift.:-)

     Encyclopedie van misvattingen

3. geen belemmering maar sturing
   Waarom doen we alsof de invloed van kennis op waarneming alleen maar belemmerend is? Als ik naar een stuiterend balletje kijk, dan ‘zie’ ik dankzij mijn kennis van Newtoniaanse mechanica zwaartekracht, vervorming, wrijving, contactkracht, luchtweerstand, enzovoort. Dit stelt mij in staat een stuiterend balletje beter te begrijpen en te beheersen dan, zeg, mijn dochter van vier. En zo zijn er veel plaatsen waar kennis het mij mogelijk maakt om beter invloed op de wereld om mij heen uit te oefenen. En, laten we wel wezen, dit is precies de reden waarom we kennis onderwijzen, niet?

   Wat mij betreft stuurt kennis de waarneming, weg van sommige interpretaties en in de richting van andere. Het woord ‘belemmering’ benadrukt het ‘weg van sommige’, maar gaat geheel voorbij aan de enabling power van de andere, en is dus maar een deel van het verhaal. Zonder die enabling power zou het inderdaad slecht zijn om kennis aan te leren, zoals het tegeltje suggereert. Maar beide aspecten overziend weet ik wel wat ik mijn dochter toewens: Kennis, kennis, en nogmaals kennis!

   • zo zie ik het ook
     willem
     zo zie ik het ook
     willem smit

   • Sturing kan ook belemmering zijn.
     Natuurlijk moeten we kennis overdragen en natuurlijk heeft Newton ons met zijn ontdekkingen aan een hoop fantastische kennis geholpen. De ontwikkeling van de wetenschap heeft echter geleerd dat je altijd op je hoede moet zijn voor de verabsolutering van bestaande kennis. Een frisse blik op de empirie heeft al meermalen geleid tot nieuwe en belangrijke inzichten. En let wel dat ik niet bepleit dat je hier altijd middelbare scholieren over moet doorzagen – alleen als het zo eens ter sprake komt.
     Ik reageerde bovendien op de algemene implicatie van de tekst op dat bordje. Het kan best door een heel consciëntieuze docent zijn opgehangen, dat zou BVerhagen voor de aardigheid eens kunnen nagaan.

     • Docent
       Misschien kom ik er nog eens achter, dan laat ik het hier weten! Ik heb wel drie docenten gesproken, maar die kenden het bordje verder niet.

4. Misschien dat de zin wat langer was ?
   “Het gebrek aan specifieke kennis is een belemmering en heeft
   invloed op het bewaar- en inlevergedrag van consumenten”

5. Wat ik dan wil weten is: waar? welk school?
   Dan weet ik waar ik met een grote boog omheen dien te lopen!