Het nut van een opera van Mozart is geen vraag

‘Hoge cultuur is goed voor de ziel’, zegt Roger Scruton in de Volkskrant van dit weekend.
Waarom is cultuur belangrijk? Wat is het nut van een opera van Mozart?
Wat heb je aan een schilderij van Rembrandt?
Roger Scruton, een conservatieve Engelse filosoof, stelt deze vragen, die we ons allemaal wel eens stellen, en denkt dat hij het antwoord weet.
Cultuur is intrinsiek waardevol, omdat het iets van het heilige in zich draagt. De cultuur dient daarom overgedragen te worden aan de nieuwe generaties. Maar de overdracht stokt, en dat is een universeel probleem.
Het verbaast Scruton dat hij in Nederland zo vriendelijk wordt ontvangen. ‘Als een conservatief filosoof zo welwillend bejegend wordt, moet het wel heel slecht gaan met dit land.’ In eigen land wordt hij nagenoeg genegeerd, maar in Nederland is hij een veelgeziene gast. Nu is hij hier om voor volle zalen de Nederlandse vertaling van zijn boek ‘Culture counts’ (Waarom cultuur belangrijk is) is te promoten.
Zijn boek is een pleidooi voor literatuur, muziek en kunst die de tand des tijds hebben weten te doorstaan.
Hij stelt in zijn boek dat je door cultuur leert wat je moet doen en wat je moet voelen. Hoge cultuur is goed voor de ziel. Zoals de filosoof Immanuel Kant (1724-1804) al zei: kunst en cultuur zijn doelen op zichzelf.
Het nuttigheidsdenken van deze tijd erkent helaas alleen instrumentele waarden en geen intrinsieke.
Hij zegt ook iets over onderwijs.
Kunst en cultuur bevatten volgens Scruton ‘iets van het heilige’ waaruit ze ontsproten zijn, iets dat doorgegeven moet worden via het onderwijs. Maar daarin zit nu net het probleem.
Ook het onderwijs is in de ban van het instumentele denken. Er wordt gedacht dat onderwijs nuttig moet zijn voor het kind. Een misvatting, zegt Scruton, die voortkomt uit het denken van de Amerikaanse filosoof John Dewey (1859-1952), die pleitte voor ‘child centred learning’ (de leerling centraal). Maar, aldus Scruton, het onderwijs is er helemaal niet voor het kind. Het is precies andersom: het kind is er voor het onderwijs.
In Nederland is het probleem acuut.
Het Ministerie van Onderwijs geeft nu toe dat het reken- en taalniveau van scholieren is gedaald.
Komt ook van Dewey, aldus Scruton. Dewey was tegen ‘stampen’.
Nu denken veel mensen dat leren ‘leuk ‘moet zijn. Als kennis opdoen leuk is, is dat natuurlijk een welkom bijeffect, maar het is zeker niet het doel.
Volgens Sruton gaat de kwaliteit van het onderwijs overal achteruit.
Voor de televisie zien kinderen hoe stompzinnigheid verheerlijkt wordt. Geestelijke ontwikkeling is niet nodig, denken ze dan.
Zo gaan we van een woordcultuur naar een beeldcultuur. Van surfen over Internet leer je niet om boeken te lezen. Dat is een probleem, omdat de meeste kennis van onze beschaving nog steeds in boeken opgeslagen ligt. De huidige generatie raakt hierdoor afgesneden van de bronnen van onze kennis.
Een andere factor in de universele neergang van het onderwijspeil, aldus Scruton, is de ‘socialistische onderwijspolitiek’. In vrijwel de hele westerse wereld is deze doorgevoerd. Onderwijs wordt daarin niet langer beschouwd als een middel om kennis over te dragen, maar als een middel om sociale gelijkheid te bewerkstelligen – een praktijk die overigens door de commissie Dijsselbloem aan de kaak wordt gesteld.
Scruton: Niemand zal natuurlijk luisteren naar het argument dat dit een prachtige droom is, maar dat het in de praktijk betekent dat je diploma’s niets meer waard zijn. Je kunt dan net zo goed de academische graden bij iedereen door de brievenbus duwen.
Onderwijs was vroeger een weg die leidde naar sociale verheffing, het pad uit de sloppenwijken. Mensen waren toen echt gemotiveerd om iets te leren. Maar één van de effecten van het ter hand nemen van het onderwijs door de staat, is dat onderwijs nu wordt gebruikt om het idee te vernietigen dat je hogerop kunt komen, want dat zou betekenen dat je accepteert, dat er in de samenleving verschillen bestaan.
‘De socialistische onderwijspolitiek’ streeft ernaar dat geen kind zich nog buitengesloten kan voelen. Daarom wordt kennis in het moderne onderwijs beschouwd als iets gevaarlijks.
Want alleen al door onderscheid te maken tussen diegenen die kennis bezitten en diegenen die het niet bezitten, zou je mensen uit kunnen sluiten.