Jan Bouwens, lid van het Comité van aanbeveling van BON heeft het onderstaande artikel uit het financiele dagblad van 31 augustus 2007 geschreven.
Besteed onderzoeksgeld nuttiger
De NWO is een groot obstakel om middelen naar onderzoek van topklasse te sluizen.
Minister Ronald Plasterk van Onderwijs wil 100 miljoen euro weghalen bij de universiteiten, dit bedrag toekennen aan de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, NWO, die dit bedrag vervolgens weer moet toewijzen aan de universiteiten. Het idee is dat de besteding van deze middelen hiermee wordt verbeterd. Het tegendeel is waar.
Het is moeilijk om geld te vinden voor topklasse onderzoek in Nederland. Een groot obstakel vormt de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Deze organisatie ontvangt onderzoeksvoorstellen en geeft subsidies als het onderzoeksvoorstel onderzoekswaardig wordt bevonden. Daartoe worden ad hoc commissies gevormd die dat oordeel moeten vellen.
Nu is het probleem mensen te vinden die een onderzoeksvoorstel willen beoordelen. Zo krijg ik voorstellen toegestuurd met onderwerpen waar ik me niet de specialist in voel maar waar mij toch wordt verzocht een oordeel te geven omdat er anders niemand in Nederland is die hierover een onafhankelijk oordeel kan geven. Deze gang van zaken maakt het onwaarschijnlijk dat het juiste project wordt gekozen. Mijn oordeel wordt vervolgens in brede commissies besproken. Zij bepalen of de persoon in kwestie voor subsidie in aanmerking komt. Gaf ik een slecht oordeel, dan wordt het stuk terzijde geschoven. Is het oordeel gunstig, dan volgt een proces van onderhandeling waar kennis van zaken niet per se aanwezig is.
Een commissielid zei eens, waarom zouden we deze onderzoeker subsidiëren? De onderzoeker wil zich met name richten op publicaties in één blad en bovendien stond hij reeds in dat blad? Wat hij niet wist is dat het betrokken tijdschrift een van de meest vooraanstaande bladen is op het vakgebied van accountancy en ook het enige tijdschrift dat stukken publiceert van de voorgestelde design. Met andere woorden de onderzoeker was een topper en wilde aan de top blijven. Maar ja, als een middelmatige wetenschapper dan nee zegt komen we niet veel verder. Afgezien van de aanvraagkosten en de daaraan verspilde tijd van beoordeling geldt nog een heel circus van verantwoording naar NWO, waardoor er heel veel geld opgaat aan andere zaken dan het onderzoek.
Verder maakt NWO zelfstandig beleid waarmee de organisatie maatschappelijke relevantie wil uitdrukken. Zo is er het subsidiehoofdstuk NWO-thema dat modieuze titels bevat als bestuur in beweging en ethische en maatschappelijke aspecten van onderzoek en innovatie . Dat lijkt een redelijke benadering, maar is het niet. NWO kiest bij voorkeur projecten waarvan zoveel mogelijk mensen het nut kunnen duiden. Het is echter irrelevant of de buitenwacht zich nu kan voorstellen dat een besteding van geld aan een bepaald onderzoek nuttig is. Het is de functie van de wetenschap met werk te komen dat wellicht ooit nuttig kan worden en werk voort te zetten als het nut hiervan reeds is aangetoond. De toepassing van deze kennis kan vervolgens aan de industrie worden overgelaten of aan samenwerkingsverbanden tussen industrie en universiteiten of hogescholen. Om dit proces tot stand te brengen is NWO overbodig of zelfs schadelijk, omdat NWO broodnodige middelen onjuist besteedt.
Hoe moet het dan wel? Alle onderzoeksgroepen worden nu reeds gevisiteerd door een internationale commissie. Deze wetenschappers geven een oordeel over de groep: Wereldklasse; Beste in Europa/Nederland; Middelmaat en van geringe betekenis. Als we nu beginnen de ruim 300 miljoen OC&W-middelen die NWO op dit moment besteedt direct toe te wijzen op basis van excellentie van de onderzoeksgroepen. Deze onderzoeksgroepen zijn uitstekend in staat prioriteiten te stellen. Dat volgt namelijk vanzelf omdat men slechts van wereldklasse kan zijn omdat men veel toevoegt aan de thans geldende kennisbasis. Zo n groep heeft geen NWO nodig om te bepalen dat chronisch zieken een interessant gebied van onderzoek vormen, of dat goed bestuur moet worden onderzocht. Dat gebeurt namelijk in toponderzoek.
Laten we om te beginnen NWO opheffen en al het geld dat daarmee vrijkomt direct aan de beste onderzoeksgroepen geven. Door om de vijf jaren de visitaties te doen kan men geld winnen of verliezen, afhankelijk de status die de visitatieleden de groep geven. Bij voorkeur zijn dit buitenlandse leden die zelf onderzoek van wereldklasse doen of zeer recent deden. Minister Plasterk is van plan 100 miljoen euro bij de universiteiten weg te halen en door te geven aan NWO. NWO kan deze 100 miljoen wederom volgens bovenstaand recept toekennen. Het zou beter zijn geweest als hij erop ging toezien dat onderzoeksgelden binnen universiteiten worden toegekend volgens het hierboven beschreven mechanisme. Daarmee zou hij de wetenschap echt vooruithelpen.
De auteur, Jan Bouwens, is hoogleraar accounting aan de Universiteit van Tilburg.
visitaties beter dan NWO?
Bouwens vindt dat de visitatiecommissies beter in staat zijn om de kwaliteiten te beoordelen dan de beoordelingscommissies van NWO. Ik ken zijn vakgebied niet, maar in het mijne is het eerder het tegenovergestelde.
In het gebied Exacte Wetenschappen van NWO (sterrenkunde, informatica, en wiskunde) worden onderzoeksvoorstellen beoordeeld in een driestapsproces: (1) buitenlandse referenten schrijven een oordeel, (2) een commissie van Nederlandse wetenschappers prioriteert op basis van de oordelen, en (3) het gebiedsbestuur van EW selecteert de top n van het prioriteitenlijstje (n wordt grofweg bepaald door het budget; het bestuur wijkt wel eens af van het lijstje van de commissie, maar niet vaak). In dit proces hebben de buitenlandse referenten de grootste invloed: in mijn ervaring geven die een oordeel over het voorstel met veel meer kennis van zaken dan ik als commissielid (stap 2) zou kunnen. Dat hangt samen met het feit dat voor elk voorstel afzonderlijk 2-6 referenten worden uitgezocht op het feit dat ze iets zinnigs kunnen zeggen over dit specifieke voorstel.
De visitaties in de wiskunde zijn een tweestapsproces: (1) de faculteiten schrijven ieder een mooi stuk over hoe geweldig ze zijn, en (2) dat wordt door een commissie van 6-10 wetenschappers beoordeeld, vaak de helft Nederlanders en de helft buitenlanders.
Het verschil is evident – bij NWO worden specialisten gezocht voor elk afzonderlijk stukje onderzoek, terwijl de generalisten in de commissie vooral de gegevens van de specialisten op een rijtje zetten. Bij de visitaties zijn er geen externe specialisten. Op basis van mijn eigen ervaring heb ik dan ook veel meer vertrouwen in het beoordelingsvermogen van NWO dan van de visitatiecommissies. Dit heeft niets te maken met de competentie van de betreffende mensen, maar volledig met de opzet van de twee instrumenten.
Ik zou het wel weten – laat mij maar door NWO beoordeeld worden!