modestudies

Ieder tijdvak kent zijn populaire studievakken. Vaak zijn dat studievakken die een reflectie van het denken, de dromen, het opportunisme van een periode of een hele generatie weerspiegelen. Achteraf zijn het meestal de studies die het bedrog, kuddegedrag en het falen van diezelfde tijd weergaloos blootleggen. De dumpplaats van ongemotiveerde, onzekere pubers. Ik was er zelf een.

Zo had je de egoïstische jaren ‘70. Massaal werd er ingetekend op de sociale academies, studies pedagogiek of – voor de echte die-hards – de Mikojel. De wereld moest gered worden en wie kon dat beter dan deze ‘wereldverbeteraars’? Op de Mikojel werd het verplicht bijwonen van lessen als pedagogisch onverantwoord gezien en bijna iedereen studeerde vlekkeloos af. De studenten mochten hun eigen tentamens beoordelen. Een seksueel intermezzo met een leraar was een extra bonus.

Alleen de enkeling die protesteerde tegen dit baggeronderwijs, werd uit het systeem gekegeld, omdat hij/zij niet de juiste sociale insteek had. Let wel: het gaat hier over Hoger Beroeps Onderwijs.

Beperkten deze vaklui zich in de jaren ‘80 nog tot het ontwikkelen van voor allochtonen vernederende fietscursussen voor Marokkaanse moeders en vechtsporten voor agressieve jongeren zodat ze volgende keer nog harder konden slaan, nu zijn ze tot de hoogste regionen van de welzijn- en onderwijsladder toegetreden. Nog steeds worden op de Pabo’s geen onderwijzers opgeleid, maar is iedereen bezig met pedagogiek, zijn de welzijnsinstellingen verworden tot bureaucratische molochs en wordt de ‘zachte’ hand van praten, waarnemen en rapporteren bij ieder probleem nog steeds uit de kast getrokken. Zelfs hun eigen kinderen laten ze niet met rust met hun Iederwijsscholen.

Dan de jaren ’80, mijn studietijd. De tijd van antropologie, internationale betrekkingen en culturele studies. Gesubsidieerd op vakantie op zoek naar vreemde culturen, terwijl we niet in de gaten hadden, dat er ondertussen meer culturen in een straal van honderd meter woonden dan we ooit konden onderzoeken. Maar tja, dat is natuurlijk niet zo spannend. Het was de tijd van het cultuurrelativisme. Er werd nog fluitend en naïef op uitgetrokken voor een objectieve waarneming vrouwenbesnijdenis in een of ander arm land om bij thuiskomst al strijdend voor vrouwenrechten de Opzij op de mat te vinden. Afstuderen was een makkie en stelde weinig voor.

De meeste van mijn pretvakgenoten mopperen nu vanachter hun alarmsystemen op buitenlanders en belastingen en stemmen Wilders. De studietijd is collectief verdrongen of verdraaid. Alleen de valse status van hoger-opgeleid-zijn geeft ze nog een ijdele en opportunistische voldoening of soms een wipje maken met iemand die, net als zij, date bij de datingsite-voor-hogeropgeleiden.

Gelukkig werden we eind jaren ‘80 snel ingehaald door de yup. Waarschijnlijk geschrokken van de crisis en moe van ons, wilde de yup gewoon poet verdienen. Niets meer, niets minder. Ineens ging iedereen naar het Economisch Administratief Onderwijs of ging bedrijfskunde studeren. Bedrijfjes werden uit de grond gestampt en het werk van de ondernemer en het schreeuwende mannetje op de beursvloer werd ineens als aanlokkelijk en respectabel gezien.

De basaliteit van de yup werd in de jaren ‘90 ingekaderd in een ideologische context die de hebzucht en het verdienen een economische, wetenschappelijke en morele grond moest geven. De terreur van de managers, aandeelhouders en financieel ‘deskundigen’ deed zijn intrede en dit van hoog tot laag. De postbode die naar ieders tevredenheid zijn hele leven envelopjes rondbracht moest ineens allerlei cursussen doen, loopbaanprofielen opstellen en zijn customer-response verbeteren.

Het communiceren over ondernemerschap werd belangrijker dan het simpel aanbieden van goederen en diensten om winst te maken. De P&O en business- en managementopleidingen schoten als paddestoelen uit de grond en op academisch niveau was communicatiewetenschappen populair. De personeelschef werd voortaan een human resource-manager, de advocaat een consultant, de biechtvader een personal coach, de magazijnchef een logistics manager, gezamenlijk Chinees halen op de vrijdag werd een casual friday en corruptie en vriendjespolitiek heetten voortaan netwerken.

Zelfs de overheid heeft aan de cult meegedaan. Wekelijks zit ik in een trein-die-met-zichzelf- moet-concurreren om mijn schoonvader, die dertig jaar in het onderwijs heeft gezeten, naar de shrink te brengen. Overspannen, (burn-out), niet vanwege de kinderen, maar vanwege de zoveelste cursus ‘hoe kan het beter en efficiënter’. Daarna moet hij direct door voor een reïntegratietraject dat opent met het onderdeel ‘dynamisch assessment’. Een vierentwintigjarige student communicatiewetenschappen moet iemand die dertig jaar robuuste werkervaring heeft een tjakka!-gevoel geven. Een vernederender Kafka-ervaring kun je je niet voorstellen. Op de terugweg adviseer ik hem een cursus ‘agressiemanagment’ te volgen, aangezien de man het zojuist geleerde kanaliseren-van-je-emoties fysiek op de conducteur wil toepassen. En ik begrijp dat.

Wat me nog het meest verbaast, is hoezeer iedereen zich zo gemakkelijk heeft laten hersenspoelen. Hele volksstammen die aandelen kochten van bedrijven die nog nooit winst hadden gemaakt! Zelfs een Volkskrant met een hele economieredactie wist niet hoe snel ze zich uit winstbejag in het warme nest van de hedge-fondsen moest werpen. Over schapen gesproken.

Het ergste zijn de ideologen van deze cult met hun absolute theorieën over de onfeilbaarheid van de markt, het corrigerend vermogen van hebzucht en de onbeperkt economische groei. Ik had zelf gehoopt, dat we na een paar onfeilbare maatschappij-experimenten van vorige eeuw de term ‘onfeilbaar’ nooit meer zouden gebruiken en de menselijke maat niet zouden opofferen aan terminologie als human resource.

In het boek Zo werden we rijk spugen selfmade ondernemers op deze management-nonsens waar ze meer last van hebben dan bureaucratie en belastingen, omdat deze managerscultuur helemaal niets met ondernemerschap te maken heeft. De kern van het ondernemerschap is het eigen financiële risico. En dat dragen de managers en speculanten geen van allen. Het is andermans poet.

En nu op naar de nieuwst hausse. Studies over dans, zang en media. Onzekere pubers die onder het mom van zelfontplooiing en ‘je ding doen’ lekker gemaakt worden voor een studie ‘hoe word ik beroemd?’. Zeg maar, een onderwijskundige institutionalisering van Idols, of van de fifteen seconds of fame van Andy Warhol.

Het gevolg is, dat er in Nederland sinds zeer kort zeven MBO-opleidingen Musical Performer en maarliefst zeven HBO-opleidingen Artiest Musical zijn. De sportopleiding CIOS geeft ineens ook dansopleidingen en zelfs het sociaal cultureel werk kent dansspecialisaties. En dan niet te vergeten de popacademies met veelzeggende namen als de Herman Brood Academie. Je kunt er zelfs rapper worden?!

In plaats van dat het onderwijs de studenten klaarstoomt om in ieder geval twee volzinnen te kunnen laten uitspreken, wordt het ‘Doe je ding, weet je’, inclusief stoere blik en slaapverwekkende vingertjes gecultiveerd tot een bedrieglijke toekomstdroom. Zouden de kindertjes een woord Duits of Frans spreken? Ik denk het niet.

En zolang het onderwijs financieel afgerekend wordt op grond van hoeveel mensen er met een papiertje de achterdeur verlaten, zal er weinig veranderen. Het is een onderwijs dat haar aanbod niet baseert op maatschappelijke noodzaak, arbeidsperspectieven, overdragen van kennis of wetenschap, maar op modegrillen van een puberaal tijdsbeeld. U vraagt, wij leveren.

Dit stuk werd eerder gepubliceerd op www.frontaalnaakt.nl