Hoe is het mogelijk dat Charles Darwin, die nogal min dacht over zijn eigen geestelijke vermogens, met zijn ontdekking van de evolutietheorie het wereldbeeld op zijn kop zette?
Op het eerste gezicht wekt zijn prestatie verbazing, want Darwin bezat bepaald niet de intelligentie waarmee je op je vijfentwintigste hoogleraar wiskunde of theoretische natuurkunde wordt. Maar ondanks zijn ‘middelmatige’ schoolintelligentie en zijn geringe aanleg voor wiskunde, muziek of klassieke talen, deed Darwin in zijn leven de ene geniale ontdekking na de andere. Darwin kon zijn ingrijpende evolutietheorie ontwikkelen door zijn uitzonderlijke vermogen om op vele terreinen analogieën te zien en daaruit de consequenties te trekken. Steeds wist hij verschillende van de vele terreinen die hij overzag, en die tot dan toe nog niet met elkaar in verband waren gebracht, onder één noemer te rangschikken. Toen hij in het Andesgebergte fossiele schelpen vond, besefte hij dat die ooit op de oceaanbodem hadden gelegen, maar waren opgestuwd door aardverschuivingen en vulkanische werking. En als dat zo was, waarom zouden de organismen die deze langzaam veranderende landschappen bevolkten dan zelf niet ook langzaam mee veranderen?
Een sprong van geologie naar biologie die achteraf voor de hand ligt.
Aldus het NRC/Handelsblad van zaterdag 27 december.
Soms kun je maar gewoon beter een beetje dom maar wel creatief zijn.
Of is dit een voorbeeld van wetenschappelijke kennis versus praktisch inzicht?
Of werkt te veel aan kennis misschien vertroebelend op de menselijke geest?
Darwin is in ieder geval een voorbeeld van een heldere geest en het soort intelligentie, dat je bij leerlingen op gymnasia vaak tegenkomt.
Templum sagacium
“domme” staat in de NRC tussen haakjes. Ik denk dat in dit geval eerder intrinsieke motivatie ontbrak. Misschien geen goede leraar voor wiskunde en ook geen goede leraar voor Latijn. Althans niet goed voor Darwin. De extrinsieke motivatie was ook gering in zoverre dat hij de mening van “oninteressante” mensen onbelangrijk vond maar ook geen ruzie met ze wilde hebben.
In de huidige tijd met de banalisering van de wiskunde zou hij waarschijnlijk niet slechts matig in dat vak geweest zijn maar er ook een grote hekel aan gekregen hebben. Wiskunde, op de goede, dus abstracte, wijze gegeven vergroot het vermogen tot “consilience” waar Darwin zo goed in was. In plaats daarvan probeert men dat aan te leren met vakoverschrijdend onderwijs. Maar dat maakt het onderwijs oppervlakkiger en oppervlakkigheid is zeker niet de manier om iemands vermogen tot consilience te vergroten Verder denk ik dat er veel mensen dat vermogen niet hebben en het ook niet kunnen aanleren. Verplichte vakoverschrijding op de middelbare scholen is een van de vele vernieuwingen die een verslechtering van het onderwijs inhouden.
Darwin heeft niet anders gedaan dan samenhangende kennis te verzamelen en juist daarom kon hij z’on gezagkrijgend boek schrijven. Zijn boek stond vol met praktische oplossingen van moeder Natuur die hij uitstekend begreep.
Laten we hopen dat de zelfatandige Gymnasia na jaren van afbraak en gelijkschakeling zich kunnen ontwikkelen tot tempels van cultuur en intellectueel en wetenschappelijk denken.
Seger Weehuizen